دژاوو احساس عجیبی را توصیف می‌کند که قبلاً چیزی را تجربه کرده‌اید، حتی زمانی که می‌دانید هرگز تجربه نکرده‌اید.
مثلا برای اولین بار پارو زدن یک قایق را تجربه می‌کنید، شما هرگز چنین کاری را انجام نداده‌اید، اما ناگهان خاطره مشخصی از انجام همان حرکات بازو، در زیر همان آسمان آبی دارید یا شاید برای اولین بار در حال کاوش در یک شهر جدید هستید و به یکباره احساس می‌کنید که قبلاً دقیقاً در آن مسیر درختکاری شده، قدم زده‌اید. ممکن است کمی سرگردان شوید و تعجب کنید که چه اتفاقی در حال رخ دادن است، به خصوص اگر برای اولین بار این پدیده را تجربه می‌کنید. اغلب جای نگرانی نیست. اگرچه می‌تواند با تشنج‌ها در افراد مبتلا به صرع لوب تمپورال همراه باشد، اما در افرادی که هیچ مشکلی برای سلامتی ندارند نیز رخ می‌دهد. هیچ شواهد قطعی در مورد میزان رایج بودن آن وجود ندارد، اما تخمین‌های متفاوت نشان می‌دهد که بین 60 تا 80 درصد جمعیت این پدیده را تجربه می‌کنند.
در حالی که این پدیده نسبتاً رایج است، به ویژه در میان بزرگسالان جوان، متخصصان علت واحدی را شناسایی نکرده‌اند. با این حال، کارشناسان چند نظریه در مورد محتمل‌ترین علل زمینه‌ای دارند. در این مقاله به معرفی نظریه‌های مختلف و مطرح خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
دژاوو چگونه اتفاق می افتد؟
دژاوو از نظر روانشناسی و پزشکی شرایطی است که محققان نمی‌توانند به راحتی آن را مطالعه کنند، تا حدی به این دلیل که بدون هشدار و مقدمه اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، تجربه‌های دژاوو به همان سرعتی که شروع می‌شوند به پایان می‌رسند. این حس ممکن است آنقدر زودگذر باشد که اگر چیز زیادی در مورد آن ندانید، حتی متوجه آن نشوید. ممکن است کمی احساس بی‌قراری کنید اما به سرعت این تجربه را کنار بگذارید. کارشناسان چندین علت مختلف را پیشنهاد می‌کنند. بیشتر آنها توافق دارند که احتمالاً به نوعی به حافظه مربوط می‌شود. در توضیح علمی دژاوو، نظریه ها درباره دژاوو زیاد هستند که در ادامه به بررسی مطرح‌ترین‌ها خواهیم پرداخت.
1) تقسیم ادراک (شکاف ادراک)
تئوری تقسیم ادراک نشان می‌دهد که دژاوو زمانی اتفاق می‌افتد که شما چیزی را در دو زمان متفاوت ببینید. اولین باری که چیزی را می‌بینید، ممکن است با تمرکز کم و حواس پرت فقط از گوشه چشم متوجه چیزی شوید.
مغز شما می‌تواند از آنچه می‌بینید شروع به تشکیل حافظه کند، حتی با مقدار محدود اطلاعاتی که از یک نگاه کوتاه و ناقص به دست می‌آورید. بنابراین، در واقع بیش از آنچه که تصور می‌کنید، جذب می‌کنید. اگر اولین دید شما از چیزی، مانند منظره‌ای از دامنه تپه، توجه کامل شما را به خود جلب نکرد، دفعه بعدی باور می‌کنید که برای اولین بار آن را می‌بینید. اما مغز شما ادراک قبلی را به یاد می‌آورد، حتی اگر از آنچه مشاهده می‌کردید آگاهی کامل نداشته باشید. بنابراین، شما دژاوو را تجربه می‌کنید. به عبارت دیگر، از آنجایی که شما در اولین باری که تجربه را وارد ادراک خود کردید، توجه کامل خود را به آن معطوف نکردید، به نظر می‌رسد دو رویداد متفاوت است. اما در واقع فقط یک برداشت مداوم از همان رویداد است.
2) اختلالات جزئی مدار مغز
نظریه دیگری حاکی از آن است که دژاوو زمانی اتفاق می‌افتد که مغز شما، اصطلاحاً دچار اشکال می‌شود و یک نقص الکتریکی مختصر را تجربه می‌کند، شبیه به آنچه در طول تشنج صرع اتفاق می‌افتد. به عبارت دیگر، زمانی که بخشی از مغز که رویدادهای کنونی را ردیابی می‌کند و بخشی از مغز شما که خاطرات را به خاطر می‌آورد، هر دو فعال باشند، می‌تواند این مسأله رخ دهد. مغز شما به اشتباه آنچه را که در زمان حال اتفاق می‌افتد به عنوان یک خاطره یا چیزی که قبلاً رخ داده است، درک می‌کند. در این نوع اختلال عملکرد مغز معمولاً جای نگرانی نیست مگر اینکه به طور منظم اتفاق بیفتد.
برخی از کارشناسان بر این باورند که نوع دیگری از اختلال عملکرد مغز ممکن است باعث ایجاد آن شود. زمانی که مغز شما اطلاعات را جذب می‌کند، به طور کلی مسیر خاصی را از ذخیره‌سازی حافظه کوتاه مدت تا ذخیره‌سازی حافظه بلند مدت دنبال می‌کند. این تئوری پیشنهاد می‌کند که گاهی اوقات، خاطرات کوتاه‌مدت می‌توانند یک میانبر برای ذخیره‌سازی حافظه بلندمدت داشته باشند و به شما این حس را بدهد که انگار در حال بازیابی یک خاطره دیرینه هستید نه چیزی که در ثانیه آخر اتفاق افتاده است.
نظریه دیگری توضیحی درباره پردازش تاخیری ارائه می‌دهد. شما چیزی را مشاهده می‌کنید، اما اطلاعاتی که از طریق حواس خود دریافت می‌کنید در دو مسیر جداگانه به مغز شما منتقل می‌شود. یکی از این مسیرها اطلاعات را کمی سریعتر از دیگری به مغز شما می‌رساند. این تاخیر ممکن است بسیار ناچیز باشد، اما همچنان مغز شما را به خواندن یک رویداد به عنوان دو تجربه متفاوت سوق می‌دهد.
3) یادآوری حافظه
بسیاری از کارشناسان معتقدند این پدیده به نحوه پردازش و یادآوری خاطرات مربوط می‌شود. تحقیقات انجام شده توسط آن کلیری، محقق و استاد روانشناسی در دانشگاه ایالتی کلرادو، به حمایت از این نظریه کمک کرده است. او شواهدی پیدا کرده است که نشان می‌دهد این حس می‌تواند در پاسخ به رویدادی اتفاق بیفتد که شبیه چیزی است که شما تجربه کرده‌اید اما به خاطر نمی‌آورید. شاید در کودکی اتفاق افتاده باشد، یا به دلایل دیگری نمی‌توانید آن را به خاطر بیاورید. حتی اگر نمی‌توانید به آن حافظه دسترسی پیدا کنید، مغز شما هنوز می‌داند که شما در موقعیت مشابهی بوده‌اید.
این فرآیند حافظه منجر به احساس عجیب آشنایی می‌شود. اگر می‌توانستید خاطره مشابهی را به خاطر بیاورید، می‌توانید این دو را به هم مرتبط کنید و احتمالاً اصلاً این پدیده را تجربه نمی‌کردید.
به گفته کلیری، وقتی صحنه خاصی را می‌بینید، مانند داخل یک ساختمان یا یک پانورامای طبیعی، بسیار شبیه به صحنه‌ای است که به خاطر نمی‌آورید. او از این یافته برای کشف ایده پیش‌بینی مرتبط با دژاوو در مطالعه‌ای در سال 2018 استفاده کرد.
شاید خودتان این را تجربه کرده باشید یا از دیگران شنیده باشید، بسیاری از مردم گزارش می‌دهند که تجارب دژاوو باعث می‌شود بدانیم چه اتفاقی قرار است بیفتد!
اما تحقیقات کلیری نشان می‌دهد که حتی اگر مطمئن هستید که می‌توانید آنچه را که می‌خواهید ببینید، تجربه کنید و یا پیش‌بینی کنید، معمولاً قادر به انجام این کار نیستید. تحقیقات بیشتر ممکن است به توضیح بهتر این پدیده کمک کند. این نظریه بر این ایده استوار است که افراد تمایل دارند احساس آشنایی داشته باشند، وقتی با صحنه‌ای مواجه می‌شوند که شباهت‌هایی با چیزی که قبلا دیده‌اند، دارد.
یک مثال از تجربه قبلاً دیده شده
اولین روز شما در کار جدید است. همانطور که وارد دفتر خود می‌شوید، بلافاصله از احساس بی‌نظیری که قبلاً اینجا بوده‌اید غافلگیر می‌شوید. چوب مایل به قرمز میز، تقویم منظره روی دیوار، گیاه در گوشه اتاق، نوری که از پنجره به داخل می‌تابد، همه اینها برای شما فوق العاده آشنا به نظر می‌رسد.
اگر تا به حال وارد اتاقی با چیدمان و قرار دادن مبلمان مشابه، شده‌اید، به احتمال زیاد در حال تجربه دژاوو هستید زیرا کمی از آن اتاق خاطره دارید اما نمی‌توانید آن را کاملاً درک کنید. در عوض، فقط احساس می‌کنید که دفتر جدید را قبلاً دیده‌اید، حتی اگر ندیده‌اید. کلیری نیز این نظریه را بررسی کرد. منبع مورد اعتماد تحقیقات او نشان می‌دهد مردم هنگام تماشای صحنه‌هایی شبیه به چیزهایی که قبلاً دیده‌اند اما به خاطر نمی‌آورند، اغلب دژاوو را تجربه می‌کنند.
چه زمانی باید نگران دژاوو بود؟
دژاوو اغلب هیچ علت جدی ندارد، اما می‌تواند درست قبل یا در طول حملات صرع رخ دهد. بسیاری از افرادی که تشنج را تجربه می‌کنند، یا عزیزانشان، به سرعت متوجه می‌شوند که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. اما تشنج‌های کانونی، در حالی که شایع هستند، همیشه بلافاصله به عنوان تشنج قابل تشخیص نیستند.
تشنج‌های کانونی فقط در یک قسمت از مغز شما شروع می‌شوند، اگرچه ممکن است گسترش پیدا کنند. آنها همچنین بسیار کوتاه هستند، گاهی می‌توانند یک یا دو دقیقه طول بکشند، اما گاهی هم تنها پس از چند ثانیه به پایان می‌رسند.
فرد هوشیاری خود را از دست نخواهد داد و ممکن است از محیط اطراف خود آگاهی کامل داشته باشد. اما نتواند واکنش نشان دهید یا پاسخ دهد، برخی افراد دیگر تصور می‌کنند که در حال غرق شدن در فضا هستند یا به فضا خیره شده‌اند.
این تجربه معمولا قبل از تشنج کانونی اتفاق می‌افتد. همچنین ممکن است علائم دیگری مانند موارد زیر را داشته باشند:
- پرش یا از دست دادن کنترل عضلانی
- اختلالات حسی یا توهم، از جمله چشیدن، بوییدن، شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند.
- حرکات غیر ارادی مکرر، مانند پلک زدن یا غرغر کردن
- احساس عجله و احساساتی که نمی‌توانند توضیح دهند.
اگر هر یک از این علائم را تجربه کرده‌اید، یا به طور منظم آن را تجربه می‌کنید (بیش از یک بار در ماه)، بهتر است به یک متخصص روانپزشک مراجعه کنید تا علل زمینه‌ای را بررسی کند.
نمی‌توان به طور قطعی گفت که دژاوو نشانه چیست اما در برخی موارد می‌تواند یکی از علائم زوال عقل باشد که یک مسأله جدی است. برخی از افراد مبتلا به زوال عقل حتی در پاسخ به تجارب مکرر، منبع مورد اعتماد برای خاطرات نادرست ایجاد می‌کنند.
سخن پایانی
دژاوو آن حس عجیبی را توصیف می‌کند که قبلاً چیزی را تجربه کرده‌اید، حتی زمانی که می‌دانید هرگز تجربه نکرده‌اید. کارشناسان عموماً موافقند که این پدیده احتمالاً به نوعی با حافظه مرتبط است به این معنی قبلاً رویداد مشابهی را تجربه کرده‌اید. شما فقط نمی‌توانید آن را به خاطر بسپارید.
اگر هر چند وقت یکبار اتفاق بیفتد، احتمالاً نیازی به نگرانی در مورد آن نیست (حتی اگر کمی عجیب باشد). اما اگر از این مسأله خسته شده‌اید یا عاملی برای ایجاد اضطراب شده بهتر است از یک متخصص کمک بگیرید.
همچنین اگر تا حدودی برای شما یک تجربه عادی شده است و علائم مرتبط با تشنج را ندارید، انجام اقداماتی برای کاهش استرس و استراحت بیشتر کمک کننده خواهد بود.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینه‌‌های درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment