اختلال ADHD یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که کودکان و بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علائم اختلال ADHD عبارتند از بی‌توجهی، بیش فعالی و تکانشگری. افراد مبتلا به این اختلال در سه گروه بی‌توجه، بیش فعال یا تکانشی و یا نوع ترکیبی قرار می گیرند.
اختلال ADHD در کودکان با درصد بیشتر نسبت به بزرگسالان دیده می‌شود. این اختلال اغلب برای اولین بار در کودکان مدرسه‌ای شناسایی می‌شود که منجر به اختلال در کلاس درس یا مشکلات در انجام تکالیف مدرسه می‌شود. در بین پسران شایع‌تر از دختران است.
در این مقاله همراه ماروم باشید تا با اختلال ADHD بیشتر آشنا شوید.
فهرست مطالب
علائم اختلال ADHD
بسیاری از علائم اختلال ADHD، مانند سطح فعالیت بالا، مشکل در بی‌حرکت ماندن برای مدت طولانی و محدودیت توجه، به طور کلی در کودکان خردسال رایج است. تفاوت در کودکان مبتلا به ADHD این است که بیش فعالی و بی‌توجهی آنها به طور قابل توجهی بیشتر از حد انتظار برای سن آنها است و باعث ناراحتی و یا مشکلات عملکردی در خانه، مدرسه و یا با دوستان می‌شود.
به اشتباه اختلال بیش فعالی ADHD در بین مردم به کودکی نسبت داده می‌شود که تحرک زیادی دارد اما در حقیقت اختلال ADHD به عنوان یکی از سه نوع که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد، تشخیص داده می‌شود:
- نوع بی‌توجه
- نوع بیش فعال/تکانشی
- نوع ترکیبی
تشخیص بر اساس علائمی است که در شش ماه گذشته رخ داده است.
علائم این اختلال در نوع بی‌توجه
در مورد افرادی که فقط کمبود توجه دارند شش مورد از موارد زیر در کودکان (یا پنج مورد برای افراد بالای 17 سال) باید دیده شود:
- به جزئیات توجه نمی‌کند یا در کارهای مدرسه یا شغلی اشتباه می‌کند.
- در تمرکز روی کارها یا فعالیت‌ها، مانند سخنرانی، مکالمه یا مطالعه طولانی مشکل دارد.
- به نظر می‌رسد وقتی با او صحبت می‌شود گوش نمی‌دهد.
- دستورالعمل‌ها را دنبال نمی‌کند و تکالیف مدرسه، کارهای خانه یا وظایف شغلی را کامل نمی‌کند (ممکن است کارها را شروع کند اما به سرعت تمرکز خود را از دست می‌دهد).
- در سازماندهی کارها و کارها مشکل دارد (مثلاً زمان را به خوبی مدیریت نمی‌کند؛ کار نامرتب و نامرتب دارد؛ ضرب الاجل را از دست می‌دهد).
- از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، مانند تهیه گزارش‌ها و تکمیل فرم‌ها، اجتناب می‌کند یا دوست ندارد.
- اغلب چیزهایی را که برای کارها یا زندگی روزمره لازم است از دست می‌دهد، مانند اوراق مدرسه، کتاب، کلید، کیف پول، تلفن همراه و عینک.
- به راحتی حواسش پرت می‌شود.
- کارهای روزانه مانند انجام کارهای خانه و انجام امور را فراموش می‌کند. نوجوانان و بزرگسالان مسن‌تر ممکن است فراموش کنند که به تماس‌های تلفنی پاسخ دهند، صورتحساب‌ها را پرداخت کنند و قرار ملاقات بگذارند.
علائم این اختلال در نوع بیش فعال / تکانشی
در مورد افرادی که از نوع بیش فعال تکانشی هستند شش مورد از موارد زیر در کودکان (یا پنج مورد برای افراد بالای 17 سال) باید دیده شود:
- بی قراری می‌کند یا با دست یا پا ضربه می‌زند، یا روی صندلی تکان می‌خورد.
- قادر به نشستن نیست (در کلاس درس، محل کار).
- در اطراف می‌دود یا از جایی که نامناسب است بالا می‌رود.
- قادر به بازی یا انجام فعالیت‌های اوقات فراغت به آرامی نیست.
- همیشه “در حال حرکت”، گویی توسط یک موتور هدایت می‌شود.
- زیاد حرف می‌زند.
- قبل از اینکه سؤالی تمام شود، پاسخی را به زبان می‌آورد (مثلاً ممکن است جملات افراد را تمام کند، منتظر صحبت کردن در مکالمات نیستید).
- به سختی منتظر نوبت خود است، مثلاً در هنگام انتظار در صف.
- حرف دیگران را قطع می‌کند یا به آنها نفوذ می‌کند (مثلاً مکالمات، بازی‌ها یا فعالیت‌ها را قطع می‌کند یا بدون اجازه از چیزهای دیگران استفاده می‌کند). نوجوانان و بزرگسالان مسن‌تر ممکن است کارهایی را که دیگران انجام می‌دهند به عهده بگیرند.
هیچ آزمایش آزمایشگاهی برای تشخیص اختلال ADHD وجود ندارد. تشخیص شامل جمع آوری اطلاعات از والدین، معلمان و دیگران، پر کردن چک لیست‌ها و انجام یک ارزیابی پزشکی (شامل غربالگری بینایی و شنوایی) برای رد سایر مشکلات پزشکی است. علائم ناشی از سرکشی یا دشمنی یا ناتوانی در درک یک کار یا دستورالعمل نیست.
علل اختلال ADHD چیست؟
دانشمندان هنوز دلایل خاص این اختلال را شناسایی نکرده‌اند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ژنتیک به اختلال ADHD کمک می‌کند.
به عنوان مثال، سه نفر از هر چهار کودک مبتلا به اختلال ADHD، یکی از بستگان مبتلا به این اختلال را دارند.
سایر عواملی که ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند عبارتند از:
1) تولد نوزاد نارس
2) آسیب مغزی
3) سیگار کشیدن مادر یا مصرف الکل
4) استرس شدید در دوران بارداری
شیوه درمان اختلال ADHD
رفتار درمانی و دارو می‌تواند علائم اختلال ADHD را بهبود بخشد. مطالعات نشان داده‌اند که ترکیبی از رفتار درمانی و دارو برای اکثر افراد، به‌ویژه افرادی که دارای این اختلال به صورت متوسط تا شدید هستند، بهترین اثر را دارد.
رفتار درمانی بر مدیریت علائم اختلال ADHD تمرکز دارد. برای کودکان، درمان معمولاً شامل آموزش والدین و معلمان است که چگونه برای رفتارهای مطلوب و پیامدهای رفتارهای منفی بازخورد مناسب ارائه کنند. اگرچه رفتار درمانی نیاز به هماهنگی دقیق دارد، اما می‌تواند به کودکان کمک کند تا نحوه کنترل رفتار خود و انتخاب خوب را بیاموزند. بزرگسالان و نوجوانان مبتلا به این اختلال ممکن است از روان‌درمانی و از استراتژی‌های رفتاری که ساختار و سازمان را بهبود می‌بخشد، بهره‌مند شوند.
داروی اختلال ADHD
دو نوع اصلی دارو برای درمان اختلال ADHD وجود دارد:
- محرک
- غیر محرک
داروهای محرک درمان‌های بسیار موثری هستند که برای چندین دهه به طور ایمن استفاده می‌شوند. آنها شامل متیل فنیدات یا همان ریتالین و آمفتامین‌ها هستند. مانند تمام داروها، کودکانی که این داروها را مصرف می‌کنند باید به دقت توسط والدین و پزشکان خود تحت نظر باشند. دو داروی غیر محرک، اتوموکستین و گوانفاسین نیز در درمان علائم اختلال ADHD موثر هستند. این داروها برای کسانی که به خوبی به محرک‌ها پاسخ نمی‌دهند یا در شرایطی که یک غیر محرک ترجیح داده می‌شود، جایگزین می‌شوند.
برخی از کودکان تسکین چشمگیر علائم را با دارو تجربه می‌کنند و این تسکین با درمان مداوم ادامه می‌یابد. سایر کودکان ممکن است تنها تسکین نسبی را تجربه کنند یا به نظر برسد که دارو اثری ندارد. تغییر در دارو یا تنظیم دوز ممکن است پاسخ را بهبود بخشد. سایر کودکان و خانواده‌ها ممکن است از روان درمانی برای رفتارهای مشکل‌دار بهره‌مند شوند.
سازمان ملی کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال کمبود توجه/بیش فعالی اشاره می‌کند که بسیاری از بزرگسالان گزارش می‌دهند که دارو به آنها کمک می‌کند کنترل و سازماندهی بیشتری در زندگی خود داشته باشند. در کل استفاده از هر نوع دارویی بدون تجویز متخصص به شدت منع می‌شود.
والدین کودکان مبتلا به اختلال ADHD چه باید بکنند؟
کودکانی که اختلال ADHD دارند از ساختار، روال‌ها و انتظارات روشن سود می‌برند. موارد زیر ممکن است مفید باشد:
- برنامه‌های مشخصی تهیه کنید.
- روال‌ها را حفظ کنید.
- مطمئن شوید که دستورالعمل‌ها درک شده‌اند. از کلمات ساده استفاده کنید و تا جای ممکن دستورالعمل‌ها را نشان دهید.
- هنگام صحبت با کودک، روی او تمرکز کنید. هنگام تعامل با کودک از انجام چند کار خودداری کنید.
- نظارت؛ کودکان مبتلا به اختلال ADHD ممکن است نیاز به نظارت بیشتری نسبت به همسالان خود داشته باشند.
- ارتباط خود را با معلم کودک حفظ کنید.
- الگوی رفتار آرام باشید.
- بر تلاش تمرکز کنید و به رفتار خوب پاداش دهید.
اختلال ADHD در سن مدرسه
معلمان و کارکنان مدرسه می‌توانند اطلاعاتی را برای کمک به ارزیابی رفتار و مشکلات یادگیری به والدین و پزشکان ارائه دهند و می‌توانند در آموزش رفتاری کمک کنند. با این حال، کارکنان مدرسه نمی‌توانند اختلال ADHD را تشخیص دهند، در مورد درمان تصمیم بگیرند یا از دانش آموز بخواهند برای حضور در مدرسه دارو مصرف کند. فقط والدین و سرپرستان می‌توانند این تصمیمات را با پزشک یا روانشناس کودک بگیرند.
اگر دانش آموزان مبتلا به این اختلال، اختلال در یادگیری را تجربه کنند می‌توانند از آموزش مهارت‌های مطالعه بهره‌مند شوند. تغییرات در چیدمان کلاس درس، تکنیکهای تدریس جایگزین و برنامه درسی اصلاح شده همگی می‌توانند مفید باشند.
اختلال ADHD در بزرگسالان چگونه است؟
اختلال ADHD در نوجوانان و بزرگسالان به گونه‌ای است که بخصوص بسیاری از علائم کمبود توجه در آنها دیده می‌شود اما بسیاری متوجه این اختلال نیستند. یک ارزیابی جامع معمولاً شامل مرور علائم گذشته و فعلی، بررسی روانشناختی و تاریخچه و استفاده از مقیاس‌ها یا چک لیست‌های رتبه‌بندی بزرگسالان است.
بزرگسالان مبتلا به این اختلال با دارو، روان‌درمانی یا ترکیب این دو درمان می‌شوند. استراتژی‌های مدیریت رفتار، مانند راه‌هایی برای به حداقل رساندن حواس‌پرتی و افزایش ساختار و سازماندهی و درگیر کردن اعضای نزدیک خانواده نیز می‌تواند مفید باشد.
تفاوت ADHD با سایر اختلالات
برای بسیاری افراد تفاوت‌های این اختلال با سایر اختلال‌ها هم سوال برانگیز است و هم جالب در ادامه به مقایسه برخی از اختلالات مانند اختلال لجبازی نافرمانی، اختلال یادگیری خاص، اختلال طیف اتیسم، اختلال دلبستگی واکنشی و اختلالات اضطرابی با اختلال ADHD خواهیم پرداخت.
اختلال لجبازی و نافرمانی
یکی از این اختلالات اختلال لجبازی و نافرمانی است و با اختلال ADHD این تفاوت را دارد که کودک دچار اختلال لجبازی و نافرمانی در برابر تکالیف درسی که نیازمند تلاش شخصی هستند، مقاومت می‌کند زیرا وی در واقع در برابر پیروی کردن از دیگران مقاومت نشان می‌دهد.
رفتار آنها با سرپیچی و خصومت مشخص می‌شود این موارد باید از عدم علاقه به رفتن به مدرسه یا عدم علاقه به تلاش ذهنی مستمر و تکانشوری در افراد مبتلا به اختلال ADHD متمایز شوند. شاید بتوان به جرأت گفت خصومتی که در افراد مبتلا به اختلال لجبازی و نافرمانی دیده می‌شود اصلا در رفتار فرد مبتلا به اختلال ADHD دیده نمی‌شود.
اختلال یادگیری خاص
در اختلال یادگیری خاص به این شکل قابل متمایز کردن است که کودکان مبتلا ممکن است به خاطر عدم موفقیت تحصیلی با توانایی محدود بی‌توجه به نظر برسند. بی‌توجهی در افراد مبتلا به اختلال یادگیری خاص که اختلال ADHD ندارند خارج از کار تحصیلی عملکرد را مختل نمی‌کند.
اختلال طیف اتیسم
در اختلال طیف اتیسم مانند اختلال ADHD عدم توجه، عملکرد ضعیف اجتماعی و کژکاری رفتاری که کنترل کردن آن دشوار است، دیده می‌شود. کژکاری اجتماعی و دوری از همسالان که در افراد مبتلا به اختلال ADHD دیده می‌شوند باید از فاصله‌گیری اجتماعی و بی‌تفاوتی نسبت به نشانه‌های ارتباط چهره‌ای که در افراد مبتلا به اختلال طیف اتیسم دیده می‌شود، متمایز شوند. کودکان مبتلا به اتیسم ممکن است تحمل عدم رعایت روند رویدادهای مورد انتظارشان را ندارند. در حالی که کودکان مبتلا به اختلال بی‌توجهی و بیش فعالی به دلیل تکانشوری یا خویشتنداری ضعیف بدرفتاری می‌کنند.
اختلال دلبستگی واکنشی
در اختلال دلبستگی واکنشی کودکان بازداری زدایی اجتماعی نشان می‌دهند و نشانه‌های کامل اختلال ADHD را ندارند همچنین کودکان با اختلال دلبستگی واکنشی فقدان روابط با دوام را نشان می‌دهند که مخصوص اختلال ADHD نیست.
اختلالات اضطرابی
در اختلالات اضطرابی هم نشانه‌هایی از بی‌توجهی دیده می‌شود. افراد مبتلا به اختلال ADHD چون مجذوب محرک‌های بیرونی جذاب، کارهای جدید و دل‌مشغولی به فعالیت‌های لذت بخش می‌شوند، بی‌توجه هستند.
در واقع آنها با ساده‌ترین چیزها توجه خود را ازدست می‌دهند. در حالی که افراد دچار اختلالات اضطرابی به دلیل نگرانی و نشخوار فکری بی‌توجه هستند. همچنین بیقراری حاصل نگرانی در اختلالات اضطرابی دیده می‌شود که در اختلال ADHD نگرانی مطرح نیست.
سخن پایانی
به علت بی‌توجهی و فعالیت بیش از حد کودکان مبتلا به اختلال ADHD خستگی والدین این کودکان کاملا قابل درک است. همه اختلال‌های دیگری که مانند موارد مطرح شده شباهت‌هایی با ADHD دارند باید توسط متخصص متمایز شوند و تفکیک این موارد از هم برای افراد غیر روانشناس سخت و گاهی آسیب زاست بنابراین هرگز با مطالعه شخصی دست به تشخیص برای فرزند خودتان یا عزیزانتان نزنید و اگر به وجود اختلال شک کردید حتما از یک روانشناس کمک بگیرید.
درمان‌های موجود تا حد چشمگیری می‌توانند کیفیت زندگی کودکان مبتلا به اختلال ADHD را بهبود بخشند. بهبود شرایط می‌تواند روابط والدین و فرزند را در جهت مثبت تغییر دهد و آرامش به خانه بازگردد.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینه‌‌های درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
