روانشناسی نقش عمدهای در تحقیقات و درمان اعتیاد داشته است. در واقع روانشناسی اعتیاد به مواد مخدر به درک، چرایی و درمان اعتیاد میپردازد.
اعتیاد به قدری موضوع پیچیدهای است که این پرسش که علت آن چیست حتی پس از یک قرن بحث و پیشرفت در علم و پزشکی، تا حدودی حل نشده باقی مانده است.
روانشناسی ترک اعتیاد مبانی بسیاری را در بر میگیرد: خواه این یک بیماری باشد یا یک شکست شخصی. در روانشناسی اعتیاد به تأثیر سبک زندگی و دوران کودکی؛ تاریخچه خانوادگی و جمعیتشناسی اجتماعی-اقتصادی و ده ها عامل دیگر که قابل محاسبه یا اندازه گیری نیست، پرداخته میشود.کاوش در روانشناسی اعتیاد مستلزم درک اصول اولیه اعتیاد است. وقتی فردی درگیر فعالیتی میشود که لذت بخش است اما نمیتواند آن را متوقف کند، حتی به ضرر زندگی روزمره و سلامت و رفاه، این رفتار اعتیاد محسوب میشود. فردی که به حدی مشروب میخورد که دوستان و خانواده را از خود دور میکند و شغل خود را از دست میدهد و با وجود همه اینها به نوشیدن ادامه میدهد، احتمالاً به الکل اعتیاد دارد.
به همین ترتیب، فردی که نیاز غیرقابل کنترلی به هر گونه مواد مخدر دارد. ریشه رفتار اعتیاد آور نوعی استرس عاطفی است، موضوعی که آنقدر در ضمیر ناخودآگاه فرد مدفون است که پرداختن به آن چالشی بسیار طاقت فرسا یا غیرقابل درک است. توقف اعتیاد، تهدیدی برای بازگشت افکار منبع استرس عاطفی است. وجود رفتار اعتیادآور نشان میدهد که مکانیسمهای مقابلهای سالم برای آن مشکل وجود ندارد. تنها مکانیسمهای موجود، مکانیسمهای منحرف کننده و ناسالم هستند، مانند سوء مصرف مواد.
حل کردن ریشهای این مشکل نیاز به درمان و مشاوره طولانی مدت دارد. برای آگاهی بیشتر از روانشناسی اعتیاد و راههای ترک در این مقاله همراه ماروم باشید.
فهرست مطالب
اختلال مصرف مواد چیست؟
در روانشناسی اعتیاد اختلال مصرف مواد یک وضعیت پیچیده است که در آن علیرغم پیامدهای مضر، استفاده کنترل نشده از یک ماده وجود دارد. افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد تمرکز شدیدی بر استفاده از یک ماده(ها) خاص مانند الکل، تنباکو یا داروهای غیرقانونی دارند، تا جایی که توانایی فرد برای عملکرد روزانه مختل میشود.
افراد حتی زمانی که میدانند این ماده باعث ایجاد مشکلاتی میشود، به استفاده از آن ادامه میدهند. شدیدترین اختلال مصرف مواد اعتیاد نامیده میشوند. افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد ممکن است افکار و رفتارهای مخدوش داشته باشند. تغییرات در ساختار و عملکرد مغز همان چیزی است که افراد را به هوس شدید، تغییر در شخصیت، حرکات غیرطبیعی و سایر رفتارها دچار میکند.
مطالعات تصویربرداری مغز تغییراتی را در مناطقی از مغز که به قضاوت، تصمیمگیری، یادگیری، حافظه و کنترل رفتار مربوط میشود، نشان میدهد. مصرف مکرر مواد میتواند باعث تغییراتی در نحوه عملکرد مغز شود. این تغییرات میتواند پس از، از بین رفتن اثرات فوری ماده یا به عبارت دیگر پس از دوره مسمومیت مدت طولانی ادامه داشته باشد. مستی عبارت است از لذت شدید، سرخوشی، آرامش، افزایش ادراک و حس و سایر احساساتی که در اثر مصرف الکل ایجاد میشود. علائم مسمومیت برای هر ماده متفاوت است. زمانی که فردی دچار اختلال مصرف مواد است، معمولاً نسبت به آن ماده تحمل میکند، به این معنی که برای احساس اثرات آن به مقادیر بیشتری نیاز دارد.
دلایل مصرف مواد مخدر در روانشناسی اعتیاد چیست؟
طبق گفته موسسه ملی سوء مصرف مواد مخدر، افراد به دلایل مختلفی شروع به مصرف مواد میکنند، از جمله:
- احساس خوب، احساس لذت، خلق بالا و مستی
- برای اینکه احساس بهتری داشته باشند یعنی از بین رفتن استرس، فراموش کردن مشکلات و تجربه احساس بیحسی
- برای بهتر انجام دادن امور به عبارتی بهبود عملکرد یا تفکر
- کنجکاوی و فشار همسالان یا آزمایش کردن
علاوه بر مواد، افراد میتوانند به رفتارهایی مانند قمار (اختلال قمار) نیز اعتیاد پیدا کنند. افراد مبتلا به مصرف مواد و اعتیادهای رفتاری ممکن است از مشکل خود آگاه باشند اما حتی اگر بخواهند و تلاش کنند قادر به ترک آن نباشند. اعتیاد ممکن است باعث مشکلات جسمی و روانی و همچنین مشکلات بین فردی با اعضای خانواده و دوستان یا محل کار شود. مصرف الکل و مواد مخدر یکی از علل اصلی بیماریهای قابل پیشگیری و مرگ زودرس است.
4 دسته از علائم اعتیاد به موادمخدر
- اختلال در کنترل: ولع یا میل شدید به استفاده از ماده؛ تمایل یا تلاش ناموفق برای کاهش یا کنترل مصرف مواد
- مشکلات اجتماعی: مصرف مواد باعث عدم انجام وظایف اصلی در محل کار، مدرسه یا خانه میشود. فعالیت های اجتماعی، کاری یا اوقات فراغت به دلیل مصرف مواد کنار گذاشته شده یا کاهش مییابد.
- استفاده پرخطر: ماده در محیطهای پرخطر استفاده میشود. ادامه استفاده علیرغم مشکلات شناخته شده، دیده میشود.
- اثرات دارو: مشاهده تحمل (نیاز به مقادیر بیشتر برای رسیدن به همان اثر)؛ مشاهده علائم ترک (برای هر ماده متفاوت است)
بسیاری از افراد اختلال مصرف مواد را همراه با یک اختلال روانپزشکی دیگر تجربه میکنند. اغلب اوقات اختلال روانپزشکی دیگری مقدم بر اختلال مصرف مواد است و یا استفاده از یک ماده ممکن است باعث تحریک یا بدتر شدن یک اختلال روانپزشکی دیگر شود.
روش های روانشناسی برای ترک اعتیاد
در روانشناسی اعتیاد درمانهای مؤثر برای اختلالات مصرف مواد در دسترس است. اولین قدم تشخیص مشکل است. هنگامی که فرد از مصرف مواد مشکل زا آگاهی نداشته باشد، روند بهبودی میتواند به تعویق بیفتد. اگرچه مداخلات دوستان و خانواده نگران اغلب باعث درمان فوری میشود، خود ارجاعی همیشه مورد استقبال و در اولویت قرار میگیرد. یک متخصص در روانشناسی اعتیاد باید یک ارزیابی رسمی از علائم انجام دهد تا تشخیص دهد که آیا اختلال مصرف مواد وجود دارد یا خیر. همه بیماران صرف نظر از خفیف، متوسط یا شدید بودن اختلال میتوانند از درمان بهرهمند شوند. متأسفانه، بسیاری از افرادی که معیارهای اختلال مصرف مواد را دارند و میتوانند از درمان بهرهمند شوند، کمکی دریافت نمیکنند.
در ترک اعتیاد با روانشناسی، از آنجایی که اعتیاد بر بسیاری از جنبههای زندگی فرد تأثیر میگذارد، انواع مختلفی از درمان اغلب مورد نیاز است. برای اکثر افراد، ترکیبی از دارو درمانی و درمان فردی یا گروهی مؤثرتر است. رویکردهای درمانی که به موقعیت خاص فرد و هرگونه مشکل پزشکی، روانپزشکی و اجتماعی همزمان میپردازد، برای بهبودی پایدار بهینه است.
از داروها برای کنترل میل به مواد مخدر، تسکین علائم ترک و جلوگیری از عود استفاده میشود. روان درمانی میتواند به افراد کمک کند رفتار و انگیزههای خود را بهتر درک کنند، عزت نفس بالاتری ایجاد کنند، با استرس مقابله کنند و سایر مشکلات روانپزشکی را برطرف کنند.
13 اصل درمان مؤثر اعتیاد به مواد مخدر
این 13 اصل بر اساس سه دهه تحقیق علمی ایجاد شده است. تحقیقات نشان میدهد که مشاوره روانشناسی ترک اعتیاد با در نظر گرفتن این 13 اصل میتواند به افراد معتاد به مواد مخدر کمک کند تا مصرف مواد مخدر را متوقف کنند، از عود بیماری جلوگیری کنند و زندگی خود را با موفقیت بازیابی کنند.
1) اعتیاد یک بیماری پیچیده، اما قابل درمان است که بر عملکرد و رفتار مغز تأثیر میگذارد.
2) هیچ درمان واحدی برای همه مناسب نیست.
3) درمان باید به راحتی در دسترس باشد.
4) درمان مؤثر به نیازهای متعدد فرد توجه میکند، نه فقط سوء مصرف مواد مخدر.
5) ماندن در درمان برای مدت زمان کافی حیاتی است.
6) مشاوره فردی و/یا گروهی و سایر رفتاردرمانیها رایجترین اشکال درمان سوء مصرف مواد هستند.
7) داروها یکی از عناصر مهم درمان برای بسیاری از بیماران هستند، به ویژه هنگامی که با مشاوره و سایر درمانهای رفتاری ترکیب شوند.
8) برنامه درمان یک فرد باید به طور مستمر ارزیابی شود و در صورت لزوم اصلاح شود تا اطمینان حاصل شود که نیازهای در حال تغییر او را برآورده میکند.
9) بسیاری از افراد معتاد به مواد مخدر، اختلالات روانی دیگری نیز دارند.
10) سم زدایی با کمک پزشکی تنها مرحله اول درمان اعتیاد است و به خودی خود تغییر چندانی در سوء مصرف طولانی مدت مواد ندارد.
11) درمان برای موثر بودن نیازی به داوطلبانه بودن ندارد.
12) استفاده از دارو در طول درمان باید به طور مداوم کنترل شود، زیرا در طول درمان وقفه ایجاد میشود.
13) برنامههای درمانی باید بیماران را از نظر وجود HIV/AIDS، هپاتیت B و C، سل و سایر بیماریهای عفونی ارزیابی کنند و همچنین مشاوره هدفمند برای کمک به بیماران در اصلاح رفتارهای پر خطر ارائه دهند.
روش های درمان اعتیاد
پیشرفتهای دارویی و پیشرفت در تشخیص به جامعه پزشکی کمک کرده است تا راههای مختلفی برای مدیریت و رفع اعتیاد ایجاد کند. یکی از شاخههایی که در پیدا کردن راههای درمان اعتیاد نقش داشته است روانشناسی اعتیاد است.
برخی از روشها عبارتند از:
- درمان مبتنی بر دارو
- رفتار درمانی و مشاوره
- دستگاههای پزشکی برای درمان ترک اعتیاد
- درمان عوامل روانشناختی مرتبط، مانند افسردگی
- مراقبت مداوم برای کاهش خطر عود
درمان اعتیاد بسیار شخصی است و اغلب به حمایت جامعه یا خانواده فرد نیاز دارد.
درمان ممکن است طولانی باشد و ممکن است پیچیده باشد. اعتیاد یک بیماری مزمن با طیف وسیعی از اثرات روانی و جسمی است. هر ماده مخدری ممکن است به تکنیکهای مدیریتی متفاوتی نیاز داشته باشد. درمان اعتیاد میتواند دشوار باشد، اما اغلب موثر است. بهترین شکل درمان به ماده و نحوه تظاهر اعتیاد بستگی دارد که از فردی به فرد دیگر متفاوت است. با این حال، درمان معمولاً شامل دارو، مشاوره و حمایت اجتماعی است.
تاریخچه برنامه 12 مرحلهای ترک اعتیاد
بنیانگذار مدل 12 مرحلهای، بیل ویلسون در سال 1938 ایدههایی را نوشت که از طریق تجربه و دیدگاهش در مورد اعتیاد به الکل در حال توسعه بود. افرادی که اعتیاد به الکل داشتند آنچه تجربه میکردند را با یکدیگر به اشتراک گذاشتند.ویلسون برنامه خود را در کتابی نوشت که به کتاب بزرگ معروف شد. مراحل از طریق ترکیب مفاهیم از چند آموزه که او با آن مواجه شده بود، توسعه یافت.
در شکل اصلی خود، 12 قدم از یک الهام معنوی و مسیحی نشأت میگرفت که از یک قدرت بزرگتر کمک میخواست.کتاب بزرگ در ابتدا به عنوان راهنما برای افرادی که نمی توانستند در جلسات انجمن AA شرکت کنند نوشته شد، اما خیلی زود به الگویی برای برنامه به طور کلی تبدیل شد. از آن زمان به عنوان مدلی برای طیف گستردهای از برنامههای حمایتی استفاده شده است. علاوه بر گروه اصلی الکلیهای گمنام AA، شاخههای مختلفی در حال حاضر وجود دارد، مانند معتادان گمنام NA، هروئینیهای گمنام HA و قماربازان گمنام GA. با توجه به انزوای فعلی به دلیل کووید 19 در برخی کشورها جلسات پشتیبانی مجازی دایر است.
برنامه 12 مرحلهای چیست؟
برنامههای 12 مرحلهای گروههای حمایتی قدرتمندی هستند که به افراد کمک میکنند تا از اختلالات مصرف مواد، اعتیادهای رفتاری و گاهی اوقات دیگر شرایط سلامت روانی که همزمان رخ میدهند بهبود یابند. اگرچه برنامههای 12 مرحلهای ابزار مناسبی برای همه نیستند، اما به افرادی که با مشکلات سوء مصرف مواد دست و پنجه نرم میکنند کمک میکنند تا مهارتهای مقابلهای جدید را کسب کنند، حمایت و پذیرش جامعهای دوستداشتنی را احساس کنند، به هوشیاری روی آورند و بهبودی طولانیمدت از اعتیاد را تقویت کنند.
برنامه 12 مرحله ای که برای اولین بار توسط الکلیهای گمنام تهیه و مورد استفاده قرار گرفت، یک طرح 12 مرحلهای برای غلبه بر اعتیاد و اجبار است. فرض اصلی این مدل این است که افراد میتوانند به یکدیگر کمک کنند تا از سوءمصرف مواد خودداری کنند اما شفا نمیتواند حاصل شود مگر اینکه افراد مبتلا به اعتیاد تسلیم قدرتی بالاتر شوند. جنبش 12 گام میتواند برای بسیاری از مردم یک نیروی قدرتمند و کمککننده باشد، اما برخی از افراد با آنچه به عنوان عنصر مذهبی قوی برنامه تعبیر میکنند، ارتباط برقرار نمیکنند. بسیاری از برنامههای درمان اعتیاد، جایگزینهایی برای روش 12 مرحلهای است با کمی تغییرات برای کسانی که پایههای غیر مذهبی را برای درمان ترجیح میدهند.
12 مرحله ترک اعتیاد کدامند؟
12 مرحله، همانطور که در کتاب بزرگ اصلی مشخص شده و توسط AA (انجمن الکلی های گمنام) ارائه شده است عبارتند از:
- اعتراف به ناتوانی و عاجز بودن در برابر اعتیاد
- اعتقاد به اینکه یک قدرت برتر (به هر شکلی) میتواند کمک کند.
- تصمیم به واگذاری کنترل به قدرت بالاتر
- فهرست کردن جسورانه عادات اخلاقی خود
- اعتراف به خطاها نسبت به قدرت برتر، خود و شخص دیگری
- آماده بودن برای تصحیح هر گونه کاستی در شخصیت خود با قدرت بالاتر
- درخواست از قدرت بالاتر برای رفع این کاستی ها
- تهیه فهرستی از اشتباهات انجام شده در حق دیگران و تمایل به جبران آن اشتباهات
- تماس با کسانی که آسیب دیدهاند، مگر اینکه انجام این کار به فرد آسیب برساند
- ادامه فهرستبندی شخصی و اعتراف به اشتباه
- جستجوی روشنگری و ارتباط با نیروی برتر از طریق دعا و مراقبه
- انتقال پیام 12 قدم به افراد نیازمند
سخن پایانی
فرد معتاد قادر به ترک مصرف یک ماده یا انجام یک رفتار نیست، حتی اگر اثرات مضری بر زندگی روزمره داشته باشد. سوء استفاده از مواد همیشه منجر به اعتیاد نمیشود، اعتیاد شامل سوء استفاده منظم از مواد یا انجام رفتارهای مضر است. روانشناسی اعتیاد به فرد معتاد و خانواده وی کمک میکند تا از این مشکل رهایی یابند. علائم اعتیاد اغلب شامل کاهش سلامت جسمانی، تحریک، خستگی و ناتوانی در توقف مصرف یک ماده یا درگیر شدن در یک رفتار است.
اعتیاد همچنین میتواند منجر به رفتارهایی شود که روابط را تیره میکند و فعالیتهای روزانه را مهار میکند. با توجه به اینکه توقف ماده یا رفتار اغلب منجر به علائم ترک میشود، افراد نباید بدون نظارت پزشکی به طور ناگهانی مصرف یک ماده خاصی یا الکل را متوقف کنند. ترک اعتیاد میتواند برای فرد و خانوادهاش بسیار سخت باشد اما در نهایت آرامش از دست رفته مجدد به زندگی برمیگردد. مهم این است که در کنار این سختی استقامت داشته و ناامید نشوید.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینههای درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment