اهمیت خواب کودک و عوارض کم خوابی در کودکان یکی از موضوعات اساسی در روانشناسی کودک و یکی از دغدغه‌های اصلی همه‌ی والدین است.
خواب یک عنصر اساسی برای سلامت روانی و جسمی کودک شما است. اما اگر کمک به خوابیدن کودک بخصوص کودک نوپا را غیرممکن می‌دانید، تنها نیستید. از طریق ترکیبی از بهداشت خواب، روتین‌های متناسب با سن و توجه دقیق به هر گونه اختلال خواب، می‌توانید به کودک خود کمک کنید تا استراحتی را که برای رشد عالی و سالم نیاز دارد، بدست آورد.
اهمیت خواب کودک آنقدر زیاد است که نقص در آن می‌تواند آسیب‌های جدی به کودک وارد کند. اگر پدر یا مادر هستید حتما مقاله پیش‌رو را مطالعه کنید تا هر چه بیشتر در بهبود کیفیت خواب فرزندتان قدم بردارید.
فهرست مطالب
چرا خواب کودک مهم است؟
خواب کودک نقش مهمی در رشد ذهن دارد. علاوه بر تأثیر مستقیم بر شادی، تحقیقات نشان می‌دهد که خواب بر هوشیاری و توجه، عملکرد شناختی، خلق و خوی، تاب‌آوری، اکتساب واژگان، یادگیری و حافظه تأثیر می‌گذارد. خواب همچنین اثرات مهمی بر رشد، به ویژه در اوایل دوران نوزادی دارد. در کودکان نوپا، چرت زدن برای تثبیت حافظه، توجه اجرایی و رشد مهارت‌های حرکتی ضروری به نظر می‌رسد.
وقتی کودکان به اندازه کافی نمی‌خوابند چه اتفاقی می‌افتد؟
همانطور که هر والدی می‌داند، کودکی که کم می‌خوابد، می‌تواند بین بدخلق و بیش فعال بودن در نوسان باشد. خواب‌آلودگی همچنین می‌تواند بر توانایی کودک شما در توجه تأثیر بگذارد و عملکرد او در مدرسه را تحت تأثیر قرار دهد.
خواب کودک اگر کم باشد حتی می‌تواند بر زندگی روزمره کودک شما تأثیر بگذارد. همچنین شواهد جدیدی وجود دارد که نشان می‌دهد کم خوابی در دوران کودکی ممکن است خطرات قلبی عروقی را در آینده به شکل چاقی، دیابت و فشار خون بالا به همراه داشته باشد.
در نوجوانان، خواب ناکافی می‌تواند اثرات طولانی مدتی بر عملکرد تحصیلی و سلامت روان داشته باشد. کم خوابی یک عامل خطر برای سوء مصرف مواد و مشکلات ناگهانی مانند تصادفات اتومبیل و آسیب‌های ورزشی است.
نکاتی در مورد چگونگی مطمئن شدن از کیفیت خواب کودک در شب
با بزرگتر شدن فرزندتان نیازهای خواب تغییر می‌کند، اما چه با یک کودک نوپا 2 ساله چه یک نوجوان سرسخت سروکار داشته باشید، تحقیقات نشان می‌دهد که یک روال منظم قبل از خواب کودک برای اطمینان از خواب کافی فرزندتان مفید است. هر فعالیتی را که قبل از خواب کودک انتخاب می‌کنید، سعی کنید هر روز همان فعالیت‌ها را با همان ترتیب انجام دهید تا فرزندتان بداند چه مراحلی وجود دارد.
یک روال معمول قبل از خواب کودک شامل موارد زیر است:
- خاموش کردن رایانه، تلویزیون، بازی‌های ویدیویی و سایر چراغ‌های روشن
- لباس خواب پوشیدن و مسواک زدن
- خواندن یک کتاب سبک، خواندن لالایی یا حمام کردن
- انتخاب یک حیوان عروسکی یا پتوی امنیتی برای شب برای کودکان نوپا
بهترین زمان برای خواب کودک زمانی است که او خواب آلود است، زیرا به او کمک می‌کند یاد بگیرد که چگونه خودش به خواب برود. اگر کودکان پیش دبستانی نیمه شب از خواب بیدار می‌شوند، آنها را به رختخواب خود برگردانید. بهتر است اجازه ندهید نوزادان در رختخواب شما بخوابند، زیرا خطر ابتلا به سندرم مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش می‌دهد.
نکات بهداشت خواب برای خواب کودکان
عادات روز نیز بر خواب کودک تأثیر می‌گذارد. شما می‌توانید با رعایت قوانین اولیه بهداشت خواب، خواب آرام را در کودک خود تقویت کنید:
- تنظیم یک برنامه روزانه متعادل با دوره‌های متقابل استراحت و بازی
- داشتن ساعت خواب منظم
- ارائه یک رژیم غذایی سالم
- تنظیم ترموستات روی دمای کمی خنک‌تر
- استفاده از پرده‌های تیره برای جلوگیری از نور، یا نور شب اگر از تاریکی می‌ترسند
- ساکت نگه داشتن اتاق خواب
- پرهیز از کافئین، وعده‌های غذایی بزرگ و غذاهای شیرین قبل از خواب، در صورت لزوم از میان وعده‌های سالم قبل از خواب استفاده کنید.
مهم است که به کودک خود ورزش منظم بدهید، اما در دام خسته کردن فرزندتان نیفتید. اغلب اوقات، ورزش زیاد باعث می‌شود که آنها بیش از حد خسته شوند و در واقع خوابیدن را سخت‌تر می‌کند.
یاد بگیرید سطح خاصی از هوشیاری را در مورد کودکتان تشخیص دهید به این معنی که وقتی کودک نوپای شما خیلی خسته است، برای خواباندنش اقدام کنید. بنابراین می‌توانید قبل از اینکه همه چیز متشنج شود، او را بخوابانید.
نکات خواب برای گروه‌های سنی مختلف
1) نکات خواب برای نوزادان
از آنجایی که نوزادان هنوز ریتم شبانه روزی خود را ایجاد نکرده‌اند، خواب کودک اگر نوزاد باشد در ابتدا به ندرت در طول شب اتفاق می‌افتد، که کاملا طبیعی است.
اگر به طور طبیعی دوباره به خواب نمی‌روند، سعی کنید با صحبت کردن یا لمس کردن آنها را آرام کنید. اگر به گریه ادامه دهند، ممکن است گرسنه باشند یا نیاز به تعویض پوشک خود داشته باشند. به سرعت و بی سر و صدا مشکل را حل کنید و در صورت امکان فقط از نور شب استفاده کنید و با آرامش او را به جایش بازگردانید.
2) نکات خواب برای کودکان نوپا
در مورد خواب کودکان نوپا باید گفت یک برنامه خواب دارند که با دو چرت در روز تکمیل می‌شود. باید به این موضوع توجه کنید که خواب روزانه نباید به عصر کشیده شود در آن صورت غیر ممکن است بتوانید کودک را ساعت 9 شب به راحتی بخوابانید.
مشکلات خواب کودک نوپا با اضطراب جدایی و ترس از دست دادن ترکیب می‌شود که به تعلل تکنیک‌ها و لجبازی قبل از خواب تبدیل می‌شود. می‌توانید با کنترل انتخاب‌های جزئی و ایجاد شرایط خوشایند مانند لباس خواب یا کتاب خواندن، این شکایات را کاهش دهید.
سعی کنید صبور، محکم و در عین حال دوست داشتنی باشید، زیرا جنگ بر سر قدرت احتمالاً پاسخ قوی‌تری را از جانب آنها به دنبال خواهد داشت. مهم‌تر از آن زمان قبل از خواب باید توأم با عشق و آرامش باشد نه جنگ.
3) نکات خواب برای بچه‌های مدرسه
بین تعهدات تحصیلی، اجتماعی و فوق برنامه، کودکان در سن مدرسه اغلب برنامه‌های شلوغی دارند که می‌تواند خواب راحت شبانه را دشوار کند. تا جایی که ممکن است، سعی کنید یک برنامه ثابت و یک دوره استراحت قبل از خواب را دنبال کنید. برای تقویت ارتباط بین اتاق خواب و خواب کودک، از آنها بخواهید تا تکالیف یا فعالیت‌های دیگر را در اتاق دیگری و یا دور از تخت خواب خود انجام دهند.
4) نکات خواب برای نوجوانان
نوجوانان طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که ریتم شبانه‌روزی دیرتر داشته باشند که می‌تواند در زمان شروع مدرسه مشکل ایجاد کند. به نظر می‌رسد که نوجوانان در مورد خوابیدن تا حدی از والدین خود تقلید می‌کنند، بنابراین یکی از بهترین کارهایی که می‌توانید برای کمک به آنها در ایجاد یک الگوی خواب سالم انجام دهید این است که خودتان الگوی خواب سالم را حفظ کنید.
صبح روزهای تعطیل هم مهم است. اگرچه وسوسه انگیز است که به فرزندان خود اجازه دهید در آخر هفته‌ها بخوابند، اما این می‌تواند برنامه خواب آنها را مختل کند و بیدار شدن در طول هفته را سخت‌تر کند. اگر متوجه شدید که فعالیت‌های فوق برنامه تأثیر مخربی بر زمان خواب آنها می‌گذارد، سعی کنید بیش از حد برنامه‌ریزی برای تفریح‌های آخر هفته نکنید.
اگر بهداشت خواب سالم را رعایت می‌کنید و کودک شما همچنان احساس خواب آلودگی می‌کند یا در به خواب رفتن یا خوابیدن در شب مشکل دارد، ممکن است وقت آن رسیده باشد که به یک متخصص مراجعه کنید تا ببینید آیا مشکل خواب دارد یا خیر. همچنین می‌توانید از معلم کودک بخواهید که شما را در مورد سطح توجه و تمرکز فرزندتان مطلع کند. مشکل در تمرکز، رفتار بیش فعال یا مشکلات یادگیری ممکن است نشان دهد که خواب مناسبی ندارد.
مشکلات خواب در کودکان چیست؟
مسائلی که ممکن است برای ما جزئی به نظر برسند اغلب برای کودک بسیار مهم هستند، بنابراین رویدادهایی مانند خواهر یا برادر جدید، دندان درآوردن، بیماری، مکان متفاوت، مراقب جدید، تغییر برنامه یا شکایات جسمی جزئی مانند آلرژی، سرماخوردگی و همه عفونت‌ها می‌توانند روی خواب کودک شما تأثیر بگذارند.
علاوه بر این کودکان در برخی مواقع از اختلالات خواب رنج می‌برند. اختلالات خواب به طور پیچیده با مسائل مربوط به سلامت روانی و جسمی در هم تنیده شده است، به طوری که یکی دیگری را در چرخه‌ای تشدید می‌کند که شکستن آن دشوار است.
برخی از شایع‌ترین اختلالات خواب در کودکان عبارتند از وحشت شبانه و کابوس شبانه، صحبت کردن در خواب و راه رفتن در خواب، آپنه خواب و خروپف و سندرم پای بیقرار.
1) کابوس‌های شبانه و وحشت‌های شبانه در خواب کودک
کابوس‌ها می‌توانند برای کودکان نوپا ترسناک باشند، زیرا تشخیص اینکه چه چیزی واقعی است و چه چیزی غیرواقعی دشوارتر است. کودکان از کابوس‌هایی که معمولاً در طول خواب REM رخ می‌دهند، بیدار می‌شوند. اگر این اتفاق افتاد، به آنها اطمینان خاطر بدهید و به آرامی آنها را دوباره بخوابانید و تا موقع خوابیدن او را ترک نکنید.
وحشت‌های شبانه، که به عنوان ترس‌های خواب شناخته می‌شوند، یک پاراسومنیا یا خواب پریشی هستند که در اوایل شب در طول خواب غیر REM در حدود یک سوم کودکان رخ می‌دهد. کودک شما ممکن است در طول یک وحشت شبانه فریاد بزند، اما معمولا صبح که از خواب بیدار می‌شود، حادثه را به یاد نمی‌آورد. بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که از سلامت فرزندتان مطمئن شوید و در صورت امکان سعی کنید او را در رختخواب نگه دارید.
اگر کودک شما هر از گاهی وحشت شبانه را تجربه می‌کند، نیازی به نگرانی نیست، اما اگر مکرر اتفاق می‌افتد یا اگر باعث خواب آلودگی در طول روز می‌شود، باید با یک متخصص مشورت کنید.
2) صحبت در خواب و راه رفتن در خواب
صحبت کردن در خواب یک پاراسومنیا نسبتاً رایج است که شامل صداها در طول خواب است. به نظر می‌رسد صحبت کردن در خواب کودک در طول خواب سبک بیشتر اتفاق می‌افتد، بنابراین بهداشت مناسب خواب که پیش‌تر به آن اشاره شد ممکن است به کاهش آن کمک کند. در حالی که صحبت کردن در خواب به خودی خود بی‌ضرر است، ممکن است افراد دیگر را در اتاق خواب آزار دهد. گاهی اوقات با سایر اختلالات خواب مانند کابوس یا راه رفتن در خواب مرتبط است.
تحقیقات نشان می‌دهد راه رفتن در خواب بیشتر در سال‌های قبل از نوجوانی رخ می‌دهد. مانند افرادی که در خواب صحبت می‌کنند، افراد خوابگرد از محیط اطراف خود آگاه نیستند و معمولاً فعالیت خود را پس از آن به یاد نمی‌آورند. راه رفتن در خواب علاوه بر خواب آلودگی در طول روز، بسته به عملکرد فرد می‌تواند عواقب جدی داشته باشد. اگر کودک شما در خواب راه می‌رود، ایده خوبی است که اتاق خواب او را ایمن کنید و زنگ هشدار نصب کنید. راه رفتن در خواب باید حتماً با متخصص مطرح شود.
3) خروپف و آپنه خواب
درست مانند بزرگسالان، طبیعی است که کودکان گهگاهی خروپف کنند. خروپف در کودکان ممکن است ناشی از تورم لوزه‌ها، آلرژی، چاقی، دود سیگار یا عوامل دیگر باشد. با این حال، اگر متوجه شدید که فرزندتان بیش از حد خروپف می‌کند، یا در تنفس او مکث وجود دارد و به دنبال آن نفس نفس می‌زند، ممکن است آپنه خواب داشته باشد.
کودکان مبتلا به آپنه خواب از اختلال در تنفس رنج می‌برند که باعث می‌شود چندین بار در طول شب از خواب بیدار شوند، اغلب بدون اینکه متوجه شوند.
اولین سرنخ مبنی بر اینکه مشکلی وجود دارد ممکن است زمانی باشد که متوجه شدید کودکتان علائم بارز کمبود خواب مانند خواب آلودگی در طول روز، مشکل در تمرکز و بیش فعالی را نشان می‌دهد. خروپف مکرر و آپنه خواب هم می‌تواند اثرات بدی بر سلامت فرزند شما داشته باشد و هم باعث اختلال خواب در سایر اعضای خانواده شود.
4) سندرم پاهای بیقرار
تشخیص سندرم پای بیقرار در کودکان که با یک میل سرکوب ناپذیر برای حرکت دادن پاها مشخص می‌شود، می‌تواند دشوار باشد. ممکن است فکر کنید فرزندتان در حال بیقراری است یا از دردهای رشد رنج می‌برد.
درمان سندرم پای بیقرار شبانه در کودکان شامل رعایت بهداشت خواب مناسب است. ثابت شده است که مکمل‌های آهن در درمان بزرگسالان مفید هستند، اما تحقیقات هنوز در مورد ایمنی و کارایی مکمل‌های آهن برای کودکان در حال انجام است.
ایجاد عادات بهداشتی برای خواب کودک و از بین بردن سایر موانعِ خواب مناسب، اولین خط دفاعی در درمان بسیاری از این شرایط است.
کلام آخر
بی شک برای رفع هر یک از اختلالات خواب ممکن است نیاز به یک متخصص باشد اما می‌توان با به کارگیری راهکارهای ارائه شده در این مقاله به بهبود کیفیت خواب کودک و خواب کافی کمک کرد.
داشتن یک روند ثابت و منظم برای خواب، آرامش و عشق و بازی کافی در طول روز و الگوی خواب منظم و سالم والدین در بهبود خواب کودک بسیار مؤثر است. داشتن یک لالایی از دوران بارداری مختص کودک در خواب خوب او تأثیر بسزایی دارد.
اگر در حال حاضر باردار هستید از همین الان یک لالایی برایش بنویسید و از دوران بارداری با او صحبت کنید و لالایی مورد نظر را برایش بخوانید، واکنش فرزند شما بعد از تولد شما را متعجب خواهد کرد. لالایی مخصوص ابزاری کاربردی برای خواباندن فرزندتان خواهد شد.
اگر این روند را از ماه‌های اول بعد از تولد هم در پیش بگیرید باز هم نتیجه مطلوب حاصل می‌شود. علاوه بر این ایجاد شرایط مناسب برای خواب مثل سکوت، نور ملایم، لباس راحت و دمای مناسب اتاق نقش بسزایی در خواب کافی کودک دارد.
این موارد در مورد خواب روزانه نیز صادق است و نمی‌توان انتظار داشت بدون تمرکز و آرامش شما و سکوت و شرایط مناسب محیط، کودک خواب خوبی داشته باشد. من و همکارانم آماده ارائه خدمات روانشناختی به مادران باردار یا دارای فرزند نوزاد و نوپا هستیم تا علاوه بر بالا بردن کمیت و کیفیت خواب کودک به شما کمک کنیم تا نهایت لذت را از این دوران ببرید.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینه‌‌های درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
