نشانه‌های اختلال شخصیت پارانوئید، بی‌اعتمادی و بدگمانی است. افرادی که مبتلا به این اختلال هستند معمولاً به افراد دیگر اعتماد ندارند و غالباً دیگران را اشتباه می‌خوانند یعنی اظهارات و رفتارهای بی ضرر آنها را بدخواهانه تعریف و تفسیر می‌کنند.
فرد مبتلا به این اختلال نسبت به دیگران مشکوک است. این فرد فکر می‌کند که دیگران قصد تهدید، خیانت، استثمار یا آسیب رساندن به او را دارند. این اختلال اغلب در سنین جوانی ظاهر می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به طور معمول با واقعیت زندگی نمی‌کنند و نمی‌پذیرند که احساسات منفی نسبت به دیگران دارند. آن‌قدر به مردم بی‌اعتماد می‌شوند که درباره احساسشان بحث نمی‌کنند و برای مدت طولانی به سوءظنی که دارند، فکر می‌کنند.
اختلال شخصیت پارانوئید در گروه A از اختلالات شخصیت در کنار اختلال شخصیت اسکیزوئید و اختلال شخصیت اسکیزوتایپی قرار دارد. افراد درون این گروه اغلب عجیب و غریب به نظر می‌رسند. شیوع اختلال شخصیت پارانوئید حدود 1تا 5 درصد از جمعیت برآورد شده است.
فهرست مطالب
اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟
افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید همیشه مراقب هستند و بر این باورند که دیگران دائماً در تلاش برای تحقیر، آسیب رساندن یا تهدید آنها هستند. این باورهای عموماً بی‌اساس و همچنین عادات سرزنش و بی‌اعتمادی آنها، در توانایی آنها برای ایجاد روابط نزدیک اختلال ایجاد می‌کند. افراد مبتلا به این اختلال شخصیت زندگی اجتماعی خود را به شدت محدود می‌کنند.
در ادامه مواردی از رفتار و روابط آنها را با هم مرور می‌کنیم:
- به تعهد، وفاداری یا قابل اعتماد بودن دیگران شک دارند، باور دارند که دیگران آنها را فریب می‌دهند.
- از افشای اطلاعات شخصی خودداری می‌کنند زیرا می‌ترسند از اطلاعات علیه آنها استفاده شود.
- نمی‌بخشند و کینه به دل می‌گیرند.
- بیش از حد حساس هستند و انتقادها را نمی‌پذیرند.
- به دنبال معانی پنهان در اظهارات معصومانه یا نگاه‌های معمولی دیگران هستند.
- حملاتی را متوجه شخصیت خود می‌دانند، که برای دیگران آشکار نیست.
- بدون دلیل موجه، دائماً شک دارندکه همسر یا شریک آنها خیانت می‌کند.
- در روابط خود با دیگران سرد هستند و ممکن است برای جلوگیری از خیانت، کنترل کننده و حسود شوند.
- نقش خود را در مشکلات یا درگیری‌ها نمی‌بینند، با این باور که همیشه حق با آنهاست.
- به طور کلی در آرامش داشتن مشکل دارند.
- خصمانه برخورد می‌کنند، لجباز هستند و به دنبال مجادله می‌گردند.
علائم اختلال شخصیت پارانوئید
شاید هر کدام از ما در اطرافیان و یا افراد بسیار نزدیک به خودمان بدبینی‌های شدید و آزاردهنده را دیده باشیم اما چه زمانی می‌توانیم به وجود اختلال شخصیت پارانوئید شک کنیم. زمانی که دو ملاک اصلی طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی وجود داشته باشد جای نگرانی است و بهتر است از یک متخصص کمک بگیریم بخصوص اگر این شک در زمان پیش از ازدواج و برای تصمیم‌گیری ازدواج اتفاق بیوفتد.
1- بی‌اعتمادی و سوء‌ظن فراگیر نسبت به دیگران، به گونه‌ای که انگیزه‌های دیگری بدخواهانه تفسیر شود. این ملاک اغلب از اوایل بزرگسالی شروع شده و در زمینههای مختلف وجود دارد، همانطور که با چهار (یا بیشتر) از موارد زیر نشان داده می‌شود:
- بدون مبنای کافی مشکوک است که دیگران در حال استثمار، آسیب رساندن یا فریب او هستند.
- درگیر شک و تردیدهای ناموجه در مورد وفاداری یا قابل اعتماد بودن دوستان یا اطرافیان است.
- به دلیل ترس بی‌دلیل از اینکه اطلاعات به طور مخرب علیه او استفاده شود، تمایلی به گفتن راز به دیگران ندارد.
- اظهارات یا رویدادهای خوشایند را تحقیرآمیز یا تهدیدآمیز می‌خواند.
- دائماً کینه‌توزی می‌کند (مثل اینکه توهین، جراحت یا اهانت را نمی‌بخشد).
- حملاتی را به شخصیت یا شهرت خود احساس می‌کند که برای دیگران آشکار نیست و به سرعت واکنش عصبانی یا حمله نشان می‌دهد.
- سوء ظن مکرر، بدون توجیه، در مورد وفاداری همسر یا شریک جنسی.
2- منحصراً در طول دوره اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا اختلال افسردگی همراه با ویژگی‌های روان پریشی، یا اختلال روان‌پریشی دیگر رخ نمی‌دهد و قابل انتساب به اثرات فیزیولوژیکی یک وضعیت پزشکی دیگر نیست. هم اسکیزوفرنی و هم اختلال شخصیت مرزی دارای عناصر پارانویا و سوء‌ظن به دیگران هستند. به همین دلیل، گاهی اوقات تشخیص دقیق این اختلالات دشوار است.
سبب شناسی اختلال شخصیت پارانوئید
احتمالاً برای هر کسی که درباره اختلال شخصیت پارانوئید شنیده باشد این سؤال پیش می‌آید که اصلاً از ابتدا چرا این اختلال ایجاد می‌شود.
این اختلال شخصیت ممکن است اولین بار در دوران کودکی یا نوجوانی آشکار شود. نوجوانانی که تنهایی، روابط ضعیف با همسالان، اضطراب اجتماعی، پیشرفت تحصیلی ضعیف، حساسیت مفرط، افکار و زبان عجیب و غریب و فانتزی‌های خاص را تجربه می‌کنند. این افراد جوان ممکن است “عجیب” یا “غیرعادی” به نظر برسند. آنها اهداف خوبی برای مسخره کردن هستند. در نمونه‌های بالینی، به نظر می‌رسد که این اختلال بیشتر در مردان تشخیص داده می‌شود.
برای علت شخصیت پارانوئید از همه مهمتر بحث عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی است. شواهدی مبنی بر افزایش شیوع اختلال شخصیت پارانوئید در میان افرادی که بستگانشان مبتلا به اسکیزوفرنی هستند، وجود دارد. برخی از رفتارهایی که تحت تأثیر شرایط خاص زندگی هستند گاهی به اشتباه پارانوئید نامیده می‌شوند و حتی ممکن است با فرآیند ارزیابی بالینی تقویت شوند.
علاوه بر این، ترومای اوایل دوران کودکی نیز می‌تواند در این امر نقش داشته باشد. افرادی که در اوایل زندگی دچار تروما شده باشند یا تجربه آزار و اذیت یا خانه پر هرج و مرج را داشته باشند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این اختلال شخصیت هستند. انزوا و موقعیت‌های استرس زا نیز می‌توانند باعث ایجاد این اختلال شوند.
اختلال شخصیت پارانوئید چگونه تشخیص داده می‌شود؟
شخصیت در طول رشد کودک و نوجوان به تکامل خود ادامه می‌دهد. به همین دلیل، روانشناسان معمولاً فرد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید را تا بعد از سن 18 سالگی تشخیص نمی‌دهند.
تشخیص اختلالات شخصیت، از جمله اختلال شخصیت پارانوئید، می‌تواند دشوار باشد، زیرا اکثر افراد مبتلا به این اختلال فکر نمی‌کنند مشکلی در رفتار یا طرز تفکرشان وجود دارد.
اغلب فرد دارای اختلال شخصیت با دلیلی غیر از اختلال شخصیت به درمانگر مراجعه می‌کند به طور مثال در شرایطی مانند اضطراب یا افسردگی حاصل از طلاق یا شکست عاطفی.
هنگامی که یک متخصص بهداشت روان، مانند یک روانشناس یا روانپزشک، احتمال می‌دهد که فردی ممکن است به این اختلال شخصیت مبتلا باشد، اغلب سؤالات کلی می‌پرسد که پاسخ دفاعی یا خصمانه ایجاد نمی‌کند. متخصص سؤالاتی می‌پرسد تا از کودکی، روابط و سابقه کاری اطلاعاتی کسب کند.
ارائه دهندگان سلامت روان تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید را بر اساس معیارهای این بیماری در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی آمریکا قرار می‌دهند. به عنوان تست اختلال شخصیت پارانوئید نیز می‌توان از آزمون‌های معتبری مانند میلون استفاده کرد، اما دقت و اهمیت مصاحبه بالینی توسط درمانگر ماهر بیشتر است و تست فقط می‌تواند مکمل باشد و هرگز تشخیص قطعی با یک تحت حتی معتبر اتفاق نمی‌افتد.
آیا سایر بیماری‌های روانی با این اختلال مرتبط است؟
تقریباً 75 درصد از افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید دارای اختلال شخصیت دیگری هستند. شایع‌ترین اختلالات شخصیتی که همزمان با این اختلال شخصیت رخ می‌دهد عبارتند از:
- اختلال شخصیت اجتنابی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال شخصیت ضد اجتماعی
احتمال ابتلا به اختلال مصرف مواد و اختلال هراس در افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید نیز بیشتر از جمعیت عمومی است. همچنین سایر اختلالات و بیماری‌های روانی می‌توانند علائم اختلال شخصیت پارانوئید را بیشتر کنند. به عنوان مثال، اختلالات خلقی مانند اضطراب و افسردگی، می‌تواند احساسات پارانویا را تشدید کند و به افکار و هذیان‌های بدبینانه دامن بزنند.
درمان اختلال شخصیت پارانوئید
درمان‌های موثری برای درمان شخصیت پارانوئید وجود دارد. با این حال، فرد ممکن است نسبت به درمانگر خود شک داشته باشد همین مسأله می‌تواند به مدیریت این اختلال آسیب برساند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید در صورت عدم درمان دچار پارانویای مزمن می‌شوند. ثابت شده است که درمان و برخی داروها رویکردهای موثری هستند.
در صورت عدم درمان، قطعاً فرد در محل کار و خانه دچار مشکلاتی می‌شود. درمان جامع شامل خودیاری از طریق حمایت خانواده و همچنین کمک‌های حرفه‌ای است.
استفاده از داروها برای این اختلال شخصیت عمدتاً ممنوع است. داروها با افزایش پارانویا و سوء‌ظن، اثر نامطلوبی داشته و فرد را به طور کامل از درمان منصرف می‌کند. اگر فرد دارای علائم خاصی مانند اضطراب شدید یا هذیان‌هایی است که منجر به اختلال عملکرد یا آسیب رساندن به خود یا آسیب رساندن به دیگران می‌شود، مصرف دارو توصیه می‌شود. اگر عملکرد روزانه مختل شده باشد، می‌توان داروهای ضد اضطراب مانند دیازپام را تجویز کرد. همچنین ممکن است از داروهای ضد روان پریشی استفاده شود. این داروها باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن تجویز شوند.
مطلوب‌ترین درمان برای اختلال شخصیت پارانوئید، روان‌درمانی است. افرادی که از این اختلال شخصیت رنج می‌برند اغلب مشکلاتی را تجربه کرده‌اند که ریشه دوانده و مانع روابط بین فردی سالم می‌شود. اتحاد درمانگر- مراجع برای کسانی که از اختلال شخصیت پارانوئید رنج می‌برند، سود بزرگی خواهد داشت. این اختلال شخصیت اغلب به دنبال کمک نمی‌رود و معمولاً درمان را قطع می‌کند. بیماران مبتلا به این اختلال می‌توانند برای تمام عمر رنج ببرند و نیاز به درمان منظم دارند. این موضوع را هم در نظر داشته باشید که افراد دارای این اختلال شخصیت به طور کلی در انتخاب درمان مقاومت دارند و اغلب بسیار سخت راضی به قدم گذاشتن در راه درمان می‌شوند.
چشم انداز اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟
چشم انداز اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً به این بستگی دارد که آیا فرد مبتلا مایل به پذیرش و متعهد به درمان است یا خیر. روان‌درمانی گاهی اوقات می‌تواند پارانویا را کاهش دهد و تأثیر آن را بر عملکرد روزانه محدود کند.
در صورت عدم درمان، اختلال شخصیت پارانوئید می‌تواند در توانایی فرد برای ایجاد و حفظ روابط و همچنین توانایی وی برای عملکرد اجتماعی و در موقعیت‌های کاری اختلال ایجاد کند. احتمال اینکه افراد مبتلا به این اختلال شخصیت زودتر از افراد بدون اختلال شخصیت دست از کار بکشند، بیشتر است.
علاوه بر این، یکی از قوی‌ترین پیش بینی‌کننده‌های رفتار پرخاشگرانه بخصوص در محیط بیمارستان است، همچنین با مسائل قضایی و دعوا همراه است.
شیوه درست برخورد با فرد مبتلا اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟
یک روش خوب در برخورد با فرد دارای اختلال شخصیت پارانوئید، همدردی با احساس است، اما نه موافق و نه مخالف با واقعیت‌ها که البته تشخیص مرز اینها نیاز به کمک حرفه‌ای دارد. زندگی با فردی که استراق سمع می‌کند، بدون دلیل احساس طرد شدن می‌کند، به دنبال اطمینان بی‌پایان است (اما هرگز اطمینان نمی‌یابد)، فکر می‌کند دیگران کج نگاه می‌کنند، مخفیانه وارد ارتباطات خصوصی می‌شود و اتهامات نادرست می‌زند، گاهی طاقت فرساست. در حالی که بسیاری از ما هر از گاهی احساس بدگمانی، طرد شدن یا حساسیت بیش از حد را تجربه می‌کنیم، پارانویای مزمن در یک فرد کارآمد (کسی که کار می‌کند، معاشرت می‌کند و خانواده دارد) می‌تواند یک مشکل بزرگ باشد. برای فرد پارانوئید دردناک و برای متهم دلخراش است.
مثال‌هایی از جملات آزاردهنده درباره رویدادهای عادی توسط فرد دچار این اختلال: چطور هدیه ارزان‌تری به من داده شد؛ چرا پشت سرم از من حرف میزنی؛ داری با یکی دیگه شام میخوری و منو کنار گذاشتی؛ همیشه بر ضد من در می‌آیند و … .
هرگز با یک توهم بحث نکنید. افراد پارانوئید شکننده و بیمار هستند، به این معنا که با واقعیت ارتباط ندارند. با این حال، اگر فانتزی به عمل تبدیل شود، می‌توانند وحشتناک شوند. نیاز به تلافی در برابر حملات خیالی همراه منجر به رفتارها و طرح‌های تهاجمی می‌شود. دخالت دادن پلیس و تماس با پلیس یا احضار وکلا مسأله دور از ذهن نیست. در مواجهه با افراد دچار اختلال شخصیت پارانوئید افراد بی‌گناه، متهم شده‌اند و مورد هتک حرمت قرار گرفته‌اند.
همانطور که پیشتر گفته شد تاکتیک خوب همدلی با احساس است، اما نه موافق و نه مخالف با واقعیات. با احساسات همدل باشید و اجازه دهید فکر وجود داشته باشد. مشاهده، تأمل، کنجکاوی و صراحت بدون قضاوت منجر به درک عمیق‌تر می‌شود.
سخن پایانی
مهم است که به یاد داشته باشید اختلال شخصیت پارانوئید یک وضعیت سلامت روان است. مانند سایر شرایط سلامت روان، جستجوی کمک به محض ظاهر شدن علائم می‌تواند به کاهش اختلالات در زندگی فرد کمک کند. متخصصان سلامت روان می‌توانند طرح‌های درمانی ارائه دهند که به مدیریت افکار و رفتار افراد مبتلا به این اختلال شخصیت کمک کند. اعضای خانواده افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اغلب استرس، افسردگی، اندوه و انزوا را تجربه می‌کنند. مهم است که از سلامت روان خود مراقبت کنید و در صورت مشاهده این علائم به دنبال حمایت باشید.
به هر حال، اگر بتوانید فرد را به معالجه برسانید، توانسته‌اید از هرج و مرج، دلشکستگی و ویرانی جلوگیری کرده و دردمندان را از ترس‌های ظالمانه رها کنید. فراموش نکنید که تشخیص یک بیماری، ظالمانه یا قضاوت کننده نیست. لازم نیست ویژگی‌های مثبت در یک فرد مبتلا به بیماری را کنار بگذاریم. حقیقت نوعی حمایت محبت‌آمیز است.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینههای درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment