تله، اصطلاح اشتباه اما عامیانهای است که برای طرحوارهها به کار میرود. طرحوارهها یا تلههای زندگی باورهای عمیق و تزلزلناپذیری هستند که براساس تجربههای اولیه فرد شکل میگیرند. این ساختارها به افراد کمک میکنند تا درک و تفسیری کلی از جهان ایجاد کنند.
تله (طرحواره) استحقاق: «من باید به تمام خواستههایم دست پیدا کنم»
اعتقادی مبنی بر اینکه فرد از حقوق و امتیازات ویژه برخوردار بوده و به قواعد متقابلی که در تعاملات اجتماعی لازم است، مقید نیست. فرد دارای طرحواره استحقاق، تصور میکند که هر کاری را که دوست دارد باید انجام دهد و هر آنچه را که دوست میدارد، باید داشته باشد. این افراد معمولا خطوط قرمز را رد کرده و نیازهای خودشان را مهمتر از نیازهای دیگران میپندارند. معتقدند نباید اجباری در کار کردن برایشان وجود داشته باشد و انجام کارهای تکراری روزمره برایشان سخت است.
معمولا طرحواره استحقاق، نوعی جنگ یا جبران افراطی در برابر سایر طرحوارهها است. طرحوارههایی همچون محرومیت هیجانی، نقص / شرم یا طرد اجتماعی از این دستهاند. برای مثال فردی که در کودکی با محرومیتهای سختی روبهرو شده و از والدین خود توجه کافی را دریافت نکردهاست، احتمال دارد در بزرگسالی به منظور جبران رویه استحقاق را در پیش گیرد.
فهرست مطالب
تست طرحواره استحقاق
برای تشخیص اینکه این طرحواره در شما شکل گرفته است یا خیر، پرسشهای زیر را با توجه احساستان یا تجربههای پیشین زندگیتان پاسخ دهید.
- به سوالات زیر با این عبارتها پاسخ دهید:
- کاملا غلط
- تقریبا غلط
- بیشتر درست است تا غلط
- اندکی درست
- تقریبا درست
- کاملا درست
- سوالات:
- برای من خیلی سخت است که دیگران در مقابل درخواستهایم جواب منفی بدهند.
- وقتی نتوانم به خواستههایم برسم، عصبانی میشوم.
- من آدم خاصی هستم و نباید از قواعد و مقررات متداول پیروی کنم.
- نیازهای من در اولویت است.
- خیلی سخت است که دست از رفتارهای اعتیادی (مثل سیگار کشیدن، پرخوری) یا مشکلات رفتاری بردارم.
- انجام کارهای معمولی و کسلکننده، عذابآور است. اصلا آدم اهل اینجور کارها نیستم.
- طبق هیجانها و تکانههایم عمل میکنم، اگرچه بعدش دچار دردسر میشوم.
- اگر به هدفم نرسم، خیلی زود ناکام میشوم و دست از تلاش برای رسیدن به آن هدف برمیدارم.
- اصرار دارم که دیگران مطابق میل من رفتار کنند.
- خیلی سخت است که دست از خوشی و رضایت آنی بردارم، به امید اینکه در آینده به اهداف و دستاوردهای بزرگی برسم.
نمرهگذاری: با توجه به پاسخهایی که دادید، نمره کل خود را به دست آورده و به تفسیر را مطالعه کنید.
- تفسیر:
- نمره 10 تا 19: خیلی پایین: احتمالا این طرحواره در ذهن شما شکل نگرفته است.
- نمره 20 تا 29: نسبتا پایین: این طرحواره ممکن است گاهی اوقات یقه شما را بگیرد.
- نمره 30 تا 39: متوسط: این طرحواره باعث مشکلاتی برای شما شده است.
- نمره 40 تا 49: بالا: بدون شک یکی از طرحوارههای مهم زندگی شما است.
- نمره 50 تا 60: شدید: طرحواره استحقاق دقیقا یکی از طرحوارههای شما است.
انواع طرحواره استحقاق
سه نوع طرحواره استحقاق وجود دارد. هر کسی در این حوزه، تجربه خاص خودش را دارد. این سه نوع طرحواره استحقاق با یکدیگر همپوشی داشته و ممکن است هر یک از آنها در فردی به فرد دیگر، قویتر یا ضعیفتر باشند.
- استحقاق لوس: فرد در این طرحواره، خود را شخصی خاص و ویژه تلقی میکند و بسیار پرتوقع و کنترلگر است. در صورت نرسیدن به اهدافشان به شدت عصبانی میشوند. استحقاق لوس باعث میشود که افراد نسبت به احساسهای دیگران کمتر حساس باشند و مفهوم همدلی در روابط آنها شکل نگیرد. سیاستهای این اشخاص یک بام و دو هوا است؛ یعنی وقتی کسی مرتکب اشتباهی میشود، باید سخت تنبیه شود، اما اگر همان اشتباه را خود فرد انجام دهد، کسی نباید به آنها بگوید بالای چشمت ابرو است.
- استحقاق وابسته: افرادی که طرحواره استحقاقشان از نوع وابسته است، جذب کسانی میشوند که قوی و باکفایت باشد و در مراقبت از آنها کم نمیگذارند. در واقع این افراد بار زندگی خود را بر دوش دیگران میاندازند.
- تکانش گری: جذب شدن به سمت افرادی که مرتب، منظم و وسواسی هستند، از ویژگیهای کسانی است که طرحواره استحقاق از نوع تکانشگری دارند. آنها از این افراد در جهت رهایی یافتن از بینظمی و آشفتگی خود، استفاده میکنند.
چرا طرحواره استحقاق به وجود میآید؟
یکی از دلایل ایجاد طرحواره استحقاق، ضعف والدین در محدودیتگذاری برای فرزندان است. در واقع سبک فرزندپروری سهلگیر، منجر به آزادگذاری افراطی فرزندان میشود. در این حالت خانواده بیش از حد بر کودک خود آسان میگیرند و نظم و مدیریت لازم را بر رفتار کودک اعمال نمیکنند. در این سبک فرزندپروری به کودکان تحمل شکست و ناکامی آموخته نمیشود. آنها هرگز مجبور نبودهاند که مسئولیت بپذیرند یا کارها و وظایف خود را انجام دهند. فرزندانی که به شکلی افراطگونه آزاد گذاشته شدهاند، والدین خود را کنترل میکنند و نمیتوانند جلوی تکانهها، امیال و خواستههای خود را بگیرند.
برخلاف سایر طرحوارهها که به دلیل ناکامی در ارضای نیازها به وجود میآید، طرحواره استحقاق به خاطر بیش برآورده شدن نیازها ایجاد میشود. اکثرا افراد دارای این طرحواره احساس درماندگی و ناراحتی ندارند و با این شکایت به روانشناس مراجعه نمیکنند؛ بلکه یا به اصرار دیگران درخواست مشاوره میدهند یا به دلیل پیامدهایی که این طرحواره برایشان ایجاد میکند.
درمان طرحواره استحقاق
مراحلی برای تغییر طرحواره استحقاق وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- به منظور ایجاد انگیزه در خود، فهرستی از مزایا و معایب نپذیرفتن محدودیتها تهیه کنید.
- توجیهها و بهانهتراشیهای خود را برای نپذیرفتن محدودیتها کنار بگذارید.
- توجه کنید که چگونه نپذیرفتن محدودیتها برای شما دردسرساز شده و فهرستی از مشکلاتی که ایجاد میشود، تهیه کنید.
- در فرآیند تغییر، از دیگران درباره میزان تغییرتان بازخورد بخواهید.
- سعی کنید تا مهارت همدلی را در خود تقویت کنید.
- اگر طرحوارههای زیربنایی دیگری در شما وجود دارد، تلاش کنید تا آنها را حل نمایید.
- اگر در انضباط شخصی مشکل دارید، امور خود را براساس میزان بیزاری و ناکامی درجهبندی نمایید و برای انجام آنها اقدام کنید.
- اگر در کنترل هیجانهای خود دچار مشکل هستید، میتوانید روی مهارت تنظیم و مدیریت هیجان خود کار کنید.
- اگر گرفتار طرحواره استحقاق از نوع وابستگی شدهاید، امور خود را براساس میزان آسان یا سخت بودن درجهبندی کرده و از آسانترین کار، اقدام کردن را بدون کمک دیگران آغاز کنید.
به طور کلی با کمک یک درمانگر آموزشدیده در حوزه طرحوارهدرمانی، درمان طرحواره استحقاق میسر خواهد بود. تیم ماروم در این روند به شما کمک خواهد کرد.
سخن پایانی
همانقدر که تشخیص این طرحواره برایتان سخت است، تغییر هم دشوار خواهد بود؛ اما مسئلهای که اهمیت دارد، پذیرش برای ایجاد تغییر است. باقی راه با کمک درمانگران حرفهای تسهیل خواهد شد.
معرفی نویسنده: مبینا مقدم
کارشناسی روانشناسی رو از دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی گرفتم. در حال حاضر در مقطع کارشناسی ارشد روانشناسی سلامت از دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه ایران مشغول به تحصیلم.
تولید محتوای علمی روانشناسی همیشه بخش جدانشدنی و مورد علاقه من بوده که این روزها برای تحقق بخشیدن بهش، قلم میزنم و می نویسم.
No comment