اگر طرحواره اطاعت را درون خود توسعه داده‌اید، احساس شدیدی را تجربه می‌کنید که مجبور هستید از خواسته‌های دیگران اطاعت کنید یا تسلیم شوید تا از عواقب منفی نجات پیدا کنید. ممکن است در نهایت نیازها، خواسته ها، احساسات، نظرات یا تصمیمات خود را سرکوب کنید. چنین رفتارهایی با احساس درماندگی، احساس در دام افتادن یا ناتوانی در صحبت کردن و قاطعیت ارتباط نزدیکی دارد.
طرحواره‌ها میانبرهای ذهنی هستند که ما برای تفسیر اطلاعات از آنها استفاده می‌کنیم. هنگامی که با موقعیتی مواجه می‌شوید که فکر می‌کنید ممکن است پیامدهای منفی داشته باشد، طرحواره اطاعت فعال می‌شود، که موجب تبعیت، رفتارهای ترس محور، رفتارهای خشمگینانه، گاهی منفعلانه یا خود تسکین‌دهنده می‌شود. با این حال، طرحواره‌ها را می‌توان تغییر داد و به طرحواره‌ای تبدیل کرد که به ما احساس امنیت، قدرت و اعتماد به نفس بدهد. در ادامه به معرفی و راه‌های مواجهه با طرحواره اطاعت خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
واکنش‌های طرحواره اطاعت
هنگامی که طرحواره اطاعت شما فعال می‌شود، سه راه وجود دارد که می‌توانید به شرایط واکنش نشان دهید:
- تسلیم شدن: دیگران به جای شما تصمیم می‌گیرند و تقریباً بر هر کاری که انجام می‌دهید کنترل دارند.
- اجتناب: از هر گونه اختلاف نظری که در شرف وقوع است اجتناب می‌کنید تا از احساس اضطراب جلوگیری کنید.
- جبران بیش از حد: شما تمایل دارید به شیوه‌ای بسیار سرکشانه نسبت به مقامات از جمله رؤسا یا دوستانی که از شما می‌خواهند کاری انجام دهید، رفتار کنید.
ممکن است نتوانیم به تماس‌ها پاسخ دهیم، افراد را نادیده بگیریم، دیر حاضر شویم یا کارهایی که از ما خواسته شده است را نیمه کاره انجام دهیم و به طور کلی نتوانیم به امور روزمره خود برسیم اما در عوض، ما وقت خود را صرف جلب رضایت مردم و انجام آنچه دیگران می‌خواهند می‌کنیم، بنابراین مردم هرگز «ما واقعی» را نمی‌بینند. با گذشت زمان، ممکن است احساس توانمندی، عزت نفس و اعتماد به نفس خود را از دست بدهیم زیرا می‌دانیم که با خود صادق نیستیم. همچنین ممکن است به روابط سمی یا خشم فروخورده دچار شویم و ناگهان به دیگران حمله کنیم.
ریشه طرحواره اطاعت در چیست؟
اگر در خانواده‌ای بزرگ شده‌اید که ابراز احساسات یا صحبت کردن در آن می‌تواند مسأله ساز شود، به احتمال زیاد طرحواره اطاعت یا تله اطاعت را دارید. طرحواره اطاعت در افرادی که مورد آزار جسمی، عاطفی یا جنسی قرار گرفته‌اند بسیار شایع است. در کودکی به نفع شما بود که ساکت بمانید تا آسیبی نبینید. اگر پدر و مادری متزلزل داشتید یا درگیری و استرس زیادی در خانه وجود داشته، احتمالاً صحبت کردن را با ترس، تلافی یا تحقیر مرتبط می‌کردید و با کمی دقت می‌بینید که این الگو هنوز هم در حال اجرا است. موارد زیر از دلایل عمده شکل‌گیری طرحواره اطاعت است:
- بزرگ شدن در یک خانواده سخت‌گیر که والدین سعی دارند بر همه جوانب زندگی فرزند خود کنترل داشته باشند.
- عصبانیت والدین را در صورت انجام ندادن کارها به طریقی که آنها می‌گفتند بارها شاهد بودید و تنبیه شده‌اید.
- قهر پدر و مادر با خودتان را بارها تجربه کرده‌اید.
- والدین اجازه انتخاب به شما نمی‌دادند.
- به دلیل عدم مسئولیت پذیری و عدم توجه لازم والدین شما مجبور شده‌اید به دیگر اعضای خانواده رسیدگی و توجه کنید.
- والدین در مورد اختلافات و مشکلات شخصی خود با شما صحبت کرده‌اند و همیشه مجبور به شنیدن صحبت‌هایشان بوده‌اید.
- در صورت انجام ندادن کاری که والدین از شما درخواست کرده بودند به شما احساس گناه و یا خودخواهی منتقل شده است.
- والدینی بسیار ایثارگر داشته‌اید که همیشه به خواسته‌های خود اهمیت نداده‌اند.
- در کودکی این پیام را دریافت کرده‌اید که خواسته و نظرتان مهم نیست.
- در کودکی باید خیلی در رفتار و گفتار خود مراقب بودید تا والدینتان ناراحت نشوند.
- همیشه به دلیل عدم داشتن آزادی معقول از والدین خود عصبانی بودید.
- ضربه ناشی از سوء استفاده فیزیکی، عاطفی یا جنسی
تست طرحواره اطاعت
اگر 5 یا بیشتر از این عبارات را در خود شناسایی می‌کنید، احتمالاً طرحواره اطاعت را دارید.
- من در صحبت کردن برای خودم خیلی مشکل دارم.
- من اغلب احساس می‌کنم که مردم با من مانند یک فرد حقیر رفتار می‌کنند.
- در روابطم تمایل دارم به دیگران اجازه دهم تصمیم بگیرند.
- من به ندرت به مردم می‌گویم که احساسات من را جریحه‌دار کرده‌اند یا من را ناامید کرده‌اند.
- من تمایل زیادی به احساس خشم و رنجش دارم که به ندرت بیان می‌کنم.
- من تمایل دارم دیگران را راضی کنم تا درگیری یا طرد شدن وجود نداشته باشد.
- می‌ترسم که اگر احساساتم را رها کنم، کنترل خود را از دست بدهم.
- من تمایل دارم کاملاً منفعل پرخاشگر باشم.
- من از درگیری یا تقابل به هر قیمتی اجتناب می‌کنم.
- من در تعیین حد و مرز با مردم مشکل دارم.
نشانه های طرحواره اطاعت که زندگی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند
- اطاعت اساساً مانع از بیان نظر خود، قرار دادن مرزها، ابراز احساسات و برخورد با تعارض می‌شود.
- در مورد ابراز احساسات و نیازهای واقعی خود احساس ترس و اضطراب وجود دارد زیرا از نوعی تلافی، تحقیر یا طرد شدن می‌ترسیم.
- ما همچنین نگران این هستیم که نتوانیم با عواقب بعدی بیان احساس خود کنار بیاییم.
- از آنجایی که ما با دیگران حد و مرزی قائل نمی‌شویم، اغلب احساس می‌کنیم که مورد استفاده قرار گرفته یا مورد بی‌احترامی قرار گرفته‌ایم.
- ما در نهایت کارهایی را انجام می‌دهیم که واقعاً نمی‌خواهیم، زیرا نمی‌توانیم «نه» بگوییم.
- این طرحواره فقط باعث ایجاد خشم و عصبانیت نسبت به مردم و خودمان می‌شود که گاهی اوقات بابت موضوعی جزئی نمایان می‌شود یا از راه‌های تهاجمی منفعلانه آن را به سمت فرد هدایت می‌کنیم. ممکن است نتوانیم به تماس‌ها پاسخ دهیم، افراد را نادیده بگیریم، کارهایی را که از ما خواسته شده است، دیر انجام دهیم.
- روابط ما هرگز واقعاً رضایت بخش نیست زیرا در مورد افکار و احساسات خود صادق نیستیم. ما زمان زیادی را صرف جلب رضایت مردم و انجام آنچه دیگران می‌خواهند می‌کنیم تا مردم هرگز نتوانند ببینند ما واقعاً چه کسی هستیم.
- ما به دیگران اطلاعاتی را که برای داشتن یک رابطه نزدیک و صمیمی با ما نیاز دارند، نمی‌دهیم.
- وقتی این طرحواره را داریم، می‌توانیم احساس تنهایی کنیم، حتی اگر افرادی در اطرافمان داشته باشیم.
- نیازهای ما برای رابطه سالم و ایمن به ندرت برآورده می‌شود.
طرحواره اطاعت در زندگی زوج‌ها
در بسیاری مواقع افراد دارای طرحواره اطاعت در صحبت‌هایشان بیان می‌کنند که گرفتار یک همسر سلطه جو شده‌اند و با ازدواج با او اسیر شده‌اند اما در واقع بر اساس طرحواره خود شریک زندگیشان را انتخاب کرده‌اند. وقتی شما طرحواره اطاعت دارید با احتمال خیلی زیاد شریک زندگیتان دارای رفتارها و ویژگی‌هایی است که در ادامه بیان می‌شوند:
- شریک شما دوست دارد کارها همانطور که او دوست دارد پیش برود.
- شریک شما دقیقاً در هر لحظه می‌داند که چه می‌خواهد.
- در هنگام مخالفت شما با نظرش بسیار عصبانی می‌شود.
- او به حقوق و خواسته‌های شما اهمیتی نمی‌دهد.
- اگر کارها را باب میل خود پیش ببرید از شما دوری می‌کند.
- همیشه حس می‌کنید باید مراعات شریک زندگی خود را بکنید چون حساس است.
- به دلیل اینکه شریک زندگی شما بدخلق است باید همیشه مراقب رفتار و گفتار خود باشید.
- شریک شما فردی همراه و مسئولیت پذیر نیست و همه وظایف برعهده خودتان است.
- اغلب تصمیمات زندگی را او می‌گیرد.
- در صورت عمل کردن باب میل خود، او شما را گناهکار یا خودخواه می‌نامد.
- شریک زندگیتان به شدت به شما وابسته است.
- شریک زندگی شما بسیار عصبی و زودرنج است.
اگر موارد بالا برایتان عجیب به نظر می‌رسد باید بدانید زمانی که همسر کلید باز کردن و روشن کردن احساس اطاعت دوران کودکی شماست، رابطه بسیار عمیق می‌شود. شما رابطه با شریک زندگیتان را مانند اطاعت دوران کودکی دائم بازسازی می‌کنید. فرد با طرحواره اطاعت به دنبال انتخاب فردی با رفتارهای پرخاشگرایانه و برتری جویانه است.
اثرات دراز مدت طرحواره اطاعت
این طرحواره تأثیرات زیادی بر عزت نفس و اعتماد به نفس ما دارد زیرا می‌دانیم که با خودمان صادق نیستیم و در نهایت احساس عدم کنترل و ناتوانی می‌کنیم.
از نظر سلامتی ما اکنون می‌دانیم که سرکوب احساساتمان تأثیر بسیار مخربی بر سلامت دارد به خصوص زمانی که خشم را به روش‌های سالم ابراز نمی‌کنیم. خشم سرکوب شده به شدت با تعدادی از سرطان‌های مختلف مرتبط است.
نمرات خشم بسیار پایین در مطالعات متعددی بر روی بیماران مبتلا به سرطان مشاهده شده است. چنین نمرات پایینی حاکی از مهار و سرکوب خشم است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد خشم سرکوب‌شده می‌تواند پیش‌درآمدی برای ایجاد سرطان و همچنین عاملی در پیشرفت آن پس از تشخیص باشد.
درمان طرحواره اطاعت
در مقایسه با شناخت درمانی استاندارد، طرحواره درمانی عمیق‌تر به تجربیات اولیه زندگی می‌پردازد. علاوه بر این، از تکنیکهای تجربی، شناختی- رفتاری و بین فردی (روابط عینی) استفاده می‌شود که سطوح بالاتری از احساسات را در جلسات ارتقا می‌دهد و تأثیرات آن ماندگار است. درمانگر با شما کار می‌کند تا دلیل طرحواره شما را شناسایی کند و ذهنیت‌های ناشی از طرحواره را اصلاح کند. به طور مثال برای رهایی از طرحواره اطاعت موارد زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- تمرین رفتار تطبیقی در تصویرسازی یا ایفای نقش کمک کننده است.
- تکالیف رفتاری (مثلاً تمرین برای بیان نظر خود به یک دوست) بسیار مفید است.
- مشارکت دوستان و خانواده برای پاداش دادن به رفتار انطباقی بسیار اثرگذار است.
مسیر تغییر طرحواره اطاعت چیست؟
- اطاعت بی چون و چرای دوران کودکی خود را درک کنید.
- شرایطی که نیاز خود را فدای نیاز دیگری می‌کنید در طول روز لیست کنید.
- اولویت‌های خود را بشناسید و شکل دهید. در مورد خواسته‌هایتان فکر کنید.
- فهرستی از آنچه شما برای دیگران انجام داده‌اید و آنچه به دیگران داده‌اید تهیه کنید و در مقابل فهرستی از آنچه از دیگران دریافت کرده‌اید تهیه و این دو فهرست را با هم مقایسه کنید.
- شما باید دست از پرخاش منفعلانه بردارید و خود را وادار به بیان خواسته‌هایتان کنید. در ابتدا از موارد و خواسته‌های آسان شروع کنید.
- با رفتار و گفتار خود از دیگران بخواهید به شما اهمیت بدهند. بین آنچه می‌خواهید و آنچه دریافت می‌کنید باید تعادل وجود داشته باشد.
- از افراد خودخواه که فقط به خود اهمیت می‌دهند دوری کنید. رابطه یک‌جانبه را پایان دهید.
- کمی روی ابراز خشم به روشی مناسب کار کنید و کمی مقابله را به جای سکوت در مقابل دیگران به کار گیرید.
- دائم خود را توجیه نکنید که اشکالی ندارد.
- از نشانه‌های خطر دوری کنید. از افراد خودخواه، وابسته و بی مسئولیت فاصله بگیرید.
- با کسی که به خواسته‌های شما اهمیت می‌دهد و در رابطه 50 درصد بار را به دوش می‌کشد وارد رابطه شوید.
- در کار با پشتکار باشید و در مقابل درخواست اضافه حقوق کنید. به دنبال ترفیع باشید.
- با دیگران لجبازی نکنید اگر کاری را دوست دارید انجام دهید، انجامش دهید. مهم نیست که دیگران هم همان کار را از شما خواسته‌اند.
- فلش کارت درست کنید و روی فلش کارت‌ها باید به خود مواردی که در تلاش برای تغییر آنها هستید را یادداشت کنید و همیشه همراه خود داشته باشید.
سخن پایانی
طرحواره اطاعت بسیار قدرتمند است. احساسات دوران کودکی بسیار قدرتمند هستند. کودکان احساسات خود را با منطق مرتبط نمی‌کنند به همین دلیل احساسات آنها ریشه‌دار و قوی است. وقتی طرحواره اطاعت فعال می‌شود فرد احساس اضطراب، ترس، خشم و عذاب وجدان را تجربه می‌کند و برای اجتناب از این احساسات منفی به سمت اطاعت می‌رود. اگر دوست دارید شرایط تغییر کند باید شرایط دردناک را تحمل کنید و سپس با کمک یک درمانگر این باور بنیادین را تغییر دهید.
بی شک تغییر طرحواره‌های ناسازگار دشوار است اما شما باید در مسیری که حرکت می‌کنید به جای تمرکز بر آنچه پیش رو دارید بر گذشته و شرایط سختتان متمرکز شوید. به تغییرات هر چند کوچک خود توجه کنید و به خود آفرین بگویید. فراموش نکنید طرحواره اطاعت درون شما از دوران کودکی تا زمان حال همراه شماست و ریشه‌هایی عمیق دارد قطعاً تغییر آن زمان‌بر خواهد بود. ناامید نشوید و با انگیزه به مسیری که شروع کرده‌اید، ادامه دهید.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینه‌‌های درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment