طرحواره بی اعتمادی و بدبینی یک الگوی منفی از افکار و احساسات است که در پاسخ به روابط بین فردی رخ می‌دهد. این طرحواره‌ها اغلب در نتیجه سوء استفاده، غفلت یا آسیب‌های گذشته شکل می‌گیرند.
طرحواره بی اعتمادی و سوء ظن گرایشی است که باعث می‌شود انتظار داشته باشید کسی به شما آسیب برساند، شما را اذیت کند، شما را شرمنده کند، از شما دزدی کند، گمراهتان کند یا از شما سوء استفاده کند. زمانی می‌گوییم این طرحواره را دارید که دائماً تمایل داشته باشید به انگیزه دیگران شک کنید، مراقب باشید یا فرض کنید دیگران به نوعی به شما آسیب می‌رسانند، حتی اگر خوب به نظر برسند.
به نظر می‌رسد افرادی که طرحواره بی اعتمادی و سوءظن دارند، در گذشته برخوردهایی از پدر و مادر خود دیده‌اند مبنی بر اینکه والدین به طور کامل در زندگی مورد اعتماد نبوده‌اند. حتی افراد دارای طرحواره بی اعتمادی یا تله بی اعتمادی ممکن است شاهد خشونت آسیب زا نیز بوده باشند.
به طور خلاصه اگر طرحواره بی اعتمادی و بدبینی داشته باشید، انتظار دارید مردم به شما صدمه بزنند، به شما خیانت کنند یا از شما کلاهبرداری کنند. شک ندارید که به طور بالقوه همه می‌خواهند به شما صدمه بزنند. حتی اگر شواهد بسیار کمی داشته باشید، فکر می‌کنید که دیگران از شما استفاده و سوء استفاده می‌کنند. شما اغلب بیشتر از دیگران احساس ناامیدی می‌کنید. حتی ممکن است لذت بردن از روابط جنسی برایتان دشوار باشد، تمایلی به ارائه اطلاعات شخصی خود ندارید زیرا فکر می‌کنید مردم از آن علیه شما استفاده خواهند کرد. در این مقاله سعی شده تا مسیر شناسایی طرحواره بی اعتمادی یا تله بی اعتمادی نشان داده شود و راه‌های مواجهه درست و حرکت در جهت رفع آن به شما معرفی شود.
فهرست مطالب
تست طرحواره بی اعتمادی
اگر 5 یا بیشتر از این گزاره‌ها را در خود شناسایی می‌کنید، به احتمال زیاد طرحواره بی اعتمادی را دارید.
- من احساس می‌کنم که دیگران به منافع من اهمیت نمی‌دهند.
- من همیشه به دنبال انگیزه‌های پنهان مردم هستم.
- برای من خیلی سخت است که به مردم اعتماد کنم.
- در اولین نشانه که کسی مخالف من است، رابطه را قطع می‌کنم.
- من هرگز گارد خود را رها نمی‌کنم، همیشه هوشیار هستم.
- بیشتر مردم فقط به دنبال منافع خودشان هستند.
- اغلب برای من پیش می‌آید که با افراد متجاوز وارد رابطه می‌شوم و در نهایت آن را به پایان می‌رسانم.
- احساس می‌کنم به طور کلی مردم مرا درک نمی‌کنند.
- اگر به کسی فرصت بدهم از من سوء استفاده می‌کند.
- اگر من اطلاعات زیادی را فاش کنم، مردم از آن برای آسیب رساندن به من استفاده خواهند کرد.
همچنین در تست دیگری که در ادامه آمده است کمی دقیق‌تر بررسی انجام می‌شود. اگر در بیشتر موارد با جملات موافق هستید به احتمال زیاد طرحواره بی اعتمادی یا تله بی اعتمادی دارید:
- انتظار دارم که مورد سوءاستفاده قرار بگیرم.
- در زندگی توسط نزدیکانم مورد تجاوز قرار گرفتم.
- بالاخره عزیزانم به من خیانت خواهند کرد.
- باید مراقب خودم باشم.
- اگر مراقب نباشم دیگران سوءاستفاده می‌کنند.
- دیگران را امتحان می‌کنم.
- قبل از اینکه کسی مرا برنجاند او را می‌رنجانم.
- از نزدیک شدن دیگران به خودم می‌ترسم.
- از دیگران به دلیل رفتارشان با خودم عصبانی هستم.
- توسط افراد مورد اعتمادم مورد سوءاستفاده قرار گرفتم.
نمره‌گذاری تست طرحواره بی اعتمادی
نمره‌گذاری برای تست دومی که در بخش قبل توضیح داده شد به این شکل است که بسته به پاسخی که افراد می‌دهند، وجود یا عدم وجود طرحواره بی اعتمادی تشخیص داده می‌شود. فرد باید از 1 تا 6 به جملات امتیاز بدهد. 1یعنی اصلاً در مورد من صدق نمی‌کند. 2 یعنی در حد زیادی در مورد من صدق نمی‌کند. 3 یعنی در حد کمی در مورد من صدق می‌کند. 4 یعنی تقریباً در مورد من صدق می‌کند. 5 یعنی تا حد زیادی در مورد من صدق می‌کند. 6 یعنی کاملاً در مورد من صدق می‌کند. نمرات 10 سوأل با یکدیگر جمع می‌شوند و تفسیر مجموع نمرات 10 سؤال به شرح زیر است:
- 19-10 خیلی کم: احتمالاً این طرحواره را ندارید.
- 29-20 تقریباً کم: گاهی این طرحواره در مورد شما صادق است.
- 39-30 در حد متوسط: این طرحواره در زندگی شما معضل شده است.
- 49-40 زیاد: طرحواره بی‌شک در زندگی شما اهمیت زیادی دارد و نقش پررنگی بازی می‌کند.
- 60-50 بسیار زیاد: قطعاً یکی از طرحواره‌های شماست.
ریشه طرحواره بی اعتمادی در چیست؟
اگر در سنین پایین با آزار و اذیت والدین خود مواجه شده‌اید، ممکن است این طرحواره را ایجاد کرده باشید. شما همچنین ممکن است والدین پارانوئید خود را الگو قرار دهید. مشاهدات بالینی نشان می‌دهد که نگرش مادر/پدر نیز ممکن است در ایجاد طرحواره بی اعتمادی موثر باشد. اگر طرحواره بی اعتمادی دارید، شاید تجربیات مشابه موارد زیر برایتان آشنا باشند:
- شما در کودکی در خانواده خود مورد خشونت فیزیکی قرار گرفته‌اید.
- فردی در خانواده شما را مورد آزار و اذیت جنسی قرار داده است.
- یکی از اعضای خانواده به شما توهین کرده است. شما را تحقیر کرده یا سر به سرتان گذاشته است.
- خانواده شما با رفتارهایی که در ادامه آمده است، اعتماد شما را متزلزل کردند.
- از نقاط ضعف شما به نفع خود استفاده کردند.
- به وعده‌های خود عمل نکردند.
- به شما دروغ گفتند.
- یکی از اعضای خانواده از دیدن رنج شما لذت برده است.
- در کودکی با تنبیه، تهدید و مجازات مجبور به انجام کارها شده‌اید.
- یکی از والدینتان با کلام و عمل خود بارها و بارها به شما هشدار داده است که به کسی خارج از خانواده اعتماد نکنید.
- اعضای خانواده بر ضد شما بوده‌اند.
- رفتار و تماس فیزیکی یکی از والدین که شما را معذب می‌کرده، تجربه کرده‌اید.
- مردم نامهای آزاردهنده‌ای روی شما گذاشته‌اند، شما دائما مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اید.
شیمی طرحواره
مفهوم شیمی طرحواره به بازتاب ویژگی‌های پایدار طرحواره‌ها (ساختارهای معنوی اساسی) بر روابط ما اشاره دارد. بر این اساس، حتی اگر بر زندگی ما تأثیر منفی بگذارند، افرادی که برای طرحواره ما مناسب هستند ممکن است جذابیت بیشتری داشته باشند.
اگر شما طرحواره بی اعتمادی دارید، افرادی که دائماً سوءظن دارند ممکن است برای شما جذاب‌تر باشند (همان شیمی طرحواره). احتمالاً می‌توانید با فردی که از شما استفاده می‌کند، بمانید. شما متقاعد شده‌اید که این دقیقاً همان موقعیتی است که شایسته آن هستید. چیزی از درون به شما می‌گوید تو لایق همین هستی.
ویژگی‌های شریک زندگی افراد دارای طرحواره بی اعتمادی
گاهی افراد با طرحواره بی اعتمادی شریک زندگی با ویژگی‌های زیر دارند:
- او شما را در مقابل دوستان و خانواده‌تان تحقیر می‌کند.
- مدام به شما توهین می‌کند، باعث می‌شود احساس بی‌ارزشی کنید.
- به نیازهای شما احترام نمی‌گذارد.
- او هر کاری که از دستش بر بیاید، انجام می‌دهد تا به خواسته‌اش برسد. از جمله دروغ گفتن و تقلب
- او بی رحم است و دوست دارد شما یا دیگران را در رنج ببیند.
- زمانی که شما کاری را که او می‌خواهد انجام نمی‌دهید، به شما حمله کرده یا تهدید می‌کند.
- شما را مجبور می‌کند که رابطه جنسی داشته باشید حتی زمانی که نمی‌خواهید.
- او به شما خیانت می‌کند.
- ناسازگار است، از سخاوت شما سوء استفاده می‌کند.
جدای از همه موارد بالا آنچه شاید عجیب به نظرتان برسد و مهمترین نکته در اینجاست این است که با وجود این همه نگرش منفی، جدا شدن از وی برای شما بسیار سخت است.
بازتاب طرحواره بی اعتمادی در رابطه شما و خطر آن
از آنجایی که ماهیت طرحواره بی اعتمادی این است که افراد و به خصوص افراد نزدیک می‌توانند در هر زمانی بد رفتار کنند، تأثیر این طرحواره بر روابط مشهود است. مهمترین مشکل این است که شما اعتماد ندارید، چیزی که نیاز اساسی یک رابطه سالم است. اگر این طرحواره را دارید، احساس می‌کنید که شریک زندگیتان از شما استفاده می‌کند.
در این مورد، شریک زندگی شما ممکن است شما را به پارانوئید بودن یا بدبین بودن متهم کند. ممکن است گاهی واکنش‌های شدید حسادت آمیز داشته باشید. بدبینی نسبت به شریک زندگی می‌تواند به مرور زمان او را خسته کرده و از شما دور کند. شما نمی‌توانید با شریک زندگی خود راحت باشید، بنابراین شما و شریک زندگیتان از ابتدایی‌ترین احساسات مورد انتظار برای یک رابطه سالم محروم خواهید بود. همانطور که در بخش قبل گفتیم فرد با طرحواره بی اعتمادی جذب یک شریک متجاوز یا فردی که لایق اعتماد نیست، می‌شوید.
مسائل موجود در روابط صمیمانه فرد دارای طرحواره بی اعتمادی
- حتی در شرایطی که مدرکی ندارید احساس می‌کنید دیگران از شما سوءاستفاده می‌کنند.
- چون خود را لایق همین رفتار می‌دانید به دیگران اجازه می‌دهید با شما بدرفتاری کنند.
- بدون فکر و به سرعت به اطرافیانتان حمله می‌کنید.
- از رابطه جنسی خود لذت نمی‌برید و احساس اجبار دارید.
- از افشای اطلاعات خود به شدت پرهیز می‌کنید.
- از نشان دادن ضعف‌های خود پرهیز می‌کنید.
- جمع را دوست ندارید و مضطرب می‌شوید زیرا می‌ترسید که دیگران شما را مسخره کنند.
- به دلیل ترسی که از دیگران دارید خیلی راحت تسلیم می‌شوید.
- تصور می‌کنید دیگران از رنج شما لذت می‌برند.
- جنبه ظالم وجود شما همچنان به قوت خودش وجود دارد حتی اگر آن را پنهان کنید.
- دیگران می‌توانند از شما سوءاستفاده کنند چون به آنها اجازه می‌دهید و توجیه‌تان این است که از تنهایی بهتر است.
- اعتقاد دارید که به زن یا فرد نمی‌توان اعتماد کرد و هیچ فرقی ندارد.
- بخش زیادی از کودکی خود را به یاد نمی‌آورید.
- حتی بدون وجود کوچک‌ترین مدرکی همیشه احساس می‌کنید دیگران قصد بدی دارند.
- در تصورات خود از خودآزاری و دگرآزاری در روابط جنسی لذت می‌برید.
- چون به زنان و مردان بی اعتماد هستید به آنها نزدیک نمی‌شوید.
- بدون دانستن دلیل منطقی از دیگران می‌ترسید.
- گاهی نسبت به دیگران و نزدیکانتان بی‌رحم می‌شوید.
- در ارتباط با دیگران احساس درماندگی می‌کنید.
- وقتی از کسی بترسید طوری رفتار می‌کنید انگار اصلاً آنجا نیستید.
گاهی روابط خیلی خوب پیش می‌رود با این حال شما به گونه‌ای رفتار می‌کنید که رابطه‌ای متجاوزانه را ایجاد می‌کنید. در چنین شرایطی شما می‌توانید نقش قربانی یا متجاوز را داشته باشید. در هر دو صورت در حال بازسازی تجاوز دوران کودکی خود هستید.
رهایی از تله بی اعتمادی و بدبینی
هدف اصلی درمان تله بی اعتمادی یا همان طرحواره بی اعتمادی این است که به شما کمک کند بپذیرید که می‌توانید به مردم اعتماد کنید و از افراد متجاوز و بدرفتار دوری و اجتناب کنید. هنگامی که طرحواره شما بهبود یافت، می‌توانید تفاوت بین افراد قابل اعتماد و غیرقابل اعتماد را تشخیص دهید. مسیر تغییر طرحواره به شرح زیر است:
- اگر مورد تجاوز جنسی یا فیزیکی قرار گرفته‌اید حتما از یک درمانگر کمک بگیرید.
- سعی کنید خاطرات تجاوز را با همه جزییات به یاد آورید البته با حضور درمانگر معتمد.
- در تصورات خود احساس درماندگی نکنید و خشم خود را به فرد متجاوز بروز دهید.
- شما سزاوار این تجاوز نبودید. خود را سرزنش نکنید.
- اگر هنوز فرد متجاوز در زندگی شما است رابطه با وی را به شدت کاهش داده یا کلاً قطع کنید.
- در صورت امکان با متجاوز روبه‌رو شوید یا برای وی نامهای بنویسید. گاهی نوشتن نامه حتی اگر به دست فرد نرسد می‌تواند مفید باشد.
- در روابط کنونی خود تجاوز را تحمل نکنید این تجاوز حتی می‌تواند زبانی باشد.
- به افرادی که لیاقت اعتماد شما را دارند نزدیک شوید.
- با فردی رابطه برقرار کنید که به حقوق شما احترام بگذارد.
- با نزدیکانتان بدرفتاری نکنید.
سخن پایانی
راه درمان طرحواره بی اعتمادی، راهی سخت و طولانی است اما نشدنی نیست. رهایی از این طرحواره بسیار ارزشمند است و زندگی شما را به طور کلی متحول می‌کند. در درمان همه طرحواره‌های ناسازگار حضور یک متخصص می‌تواند طی کردن مسیر را راحت‌تر کند اما قدم‌هایی هم می‌تواند خود فرد بردارد. در مورد طرحواره بی اعتمادی کمی فرق دارد و حتماً باید از یک درمانگر با دانش و تجربه کافی و معتمد کمک بگیرید زیرا ریشه این طرحواره اغلب به تجاوز در دوران کودکی بر‌میگردد و طلب کمک و حمایت امری ضروری است.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینه‌‌های درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment