سایکوتیک (روانپریشی) واژهای است که بسیاری از شما حتی در عناوین فیلمهای سینمایی نام آن را شنیدهاید، اما واقعاً اختلالات سایکوتیک یعنی چه آیا اسم یک اختلال است یا مجموعهای از اختلالات را شامل میشود؟ اختلالات سایکوتیک، اختلالات روانی شدیدی هستند که باعث تفکر و ادراک غیرطبیعی میشوند.
افراد مبتلا به روان پریشی ارتباط خود را با واقعیت از دست میدهند. دو مورد از علائم اصلی هذیان و توهم هستند. هذیانها باورهای نادرستی هستند، مانند این که فکر کنید کسی علیه شما نقشه میکشد یا تلویزیون برای شما پیامهای مخفی ارسال میکند. توهم ادراکات نادرستی است، مانند شنیدن، دیدن یا احساس چیزی که وجود ندارد.
بررسی هر یک از اختلالات روانپریشی یک مقاله جدا میطلبد، آنچه در این مقاله به آن خواهیم پرداخت اطلاعاتی کلی از معنی اختلالات سایکوتیک خواهد بود تا دید و شناختی کلی از دسته اختلال های سایکوتیک در اختیار شما گذاشته شود.
فهرست مطالب
اختلالات سایکوتیک در dsm 5
اسکیزوفرنی یکی از انواع اختلالات سایکوتیک است. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است علائم سایکوتیک نیز داشته باشند. سایر مشکلاتی که میتوانند باعث روان پریشی شوند عبارتند از الکل، برخی داروها، تومورهای مغزی، عفونتهای مغزی و سکته مغزی. در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویرایش پنج dsm 5)) طبقهای که نام آن طیف اسکیزوفرنی و اختلالات روانپریشی دیگر است شامل انواع اختلالات سایکوتیک زیر میشود:
- اختلال هذیانی (ویژگی اصلی وجود یک یا چند هذیان به مدت حداقل یک ماه است).
- اختلال سایکوتیک کوتاه مدت (ویژگی اصلی شروع ناگهانی حداقل یکی از نشانههای مثبت روان پریشی است).
- اختلال اسکیزوفرنیفرم (ویژگی اصلی آن مشابه اسکیزوفرنی است و فقط در مدت متفاوتند، حداقل 1 ماه ولی کمتر از6 ماه).
- اختلال اسکیزوفرنی (ویژگی اصلی یک نشانه تک نیست و دامنهای از کژکاریهای هیجانی، شناختی و رفتاری دارد).
- اختلال اسکیزوافکتیو (تشخیص آن بر ارزیابی دوره بدون وقفه بیماری بنا میشود).
- اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو
- اختلال روان پریشی ناشی از بیماری جسمانی دیگر
- کاتاتونی ( کاتاتونی مرتبط با اختلال روانی دیگر؛ اختلال کاتاتونیک ناشی از بیماری جسمانی دیگر؛ کاتاتونی نامشخص)
- طیف اسکیزوفرنی مشخص دیگر و اختلال روان پریشی دیگر
- طیف اسکیزوفرنی و اختلال روان پریشی نامشخص دیگر
- همچنین اختلال شخصیت اسکیزوتایپی ویژگیهای اختلالات سایکوتیک دارد اما در طبقه اختلالات شخصیت قرار میگیرد.
منظور از روانپریشی چیست؟
“اختلالات سایکوتیک” اصطلاحی است برای توصیف انواع مختلفی از شرایط سلامت روان که شامل پدیدهای به نام روان پریشی است. خود روانپریشی با یک رابطه مختل با واقعیت مشخص میشود که اغلب شامل گیجی، توهم و هذیان است. تخمین زده میشود که از هر 100 نفر 3 نفر در طول زندگی خود روانپریشی را تجربه میکنند. توجه به این نکته مهم است که روانپریشی در همه اختلالات سلامت روان وجود ندارد و علائم در افراد مختلف بسیار متفاوت است.
اختلالات همراه با روانپریشی
روان پریشی با انواع مختلفی از اختلالات سلامت روان مرتبط است و برخی از این اختلالات در طبقه اختلالات سایکوتیک قرار نمیگیرند اما علائم روانپریشی در آنها دیده میشود. در زیر رایجترین شرایط مرتبط آورده شده است.
- اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی یکی از شایعترین انواع اختلالات سایکوتیک است و اغلب دارای یک جزء ژنتیکی است. اسکیزوفرنی اختلالی است که توهم و هذیان در آن دیده میشود.
- اختلال اسکیزوافکتیو
اختلال اسکیزوافکتیو وضعیتی است که در آن فرد هم روانپریشی و هم یک اختلال خلقی را تجربه میکند. بیشتر به خاطر ویژگیهای اختلال خلقیاش، مانند افسردگی و اختلال دوقطبی، قابل توجه است. همچنین میتواند باعث توهم، پارانویا و هذیان شود. ژنتیک و تغییرات شیمیایی مغز هر دو از دلایل احتمالی این اختلال سلامت روان هستند.
- اختلال دو قطبی
اختلال دوقطبی نوعی اختلال خلقی است که اغلب با تغییرات چرخهای بین اوج (شیدایی) و خلق پایین (افسردگی) مشخص میشود. علائم روانپریشی ممکن است در دورههای شیدایی رخ دهد، جایی که فرد ترکیبی از توهم و هذیان را تجربه میکند.
- کاتاتونیا
تخمین زده میشود که حدود 10 درصد از افراد دارای اختلالات سلامت روان دارای سندرم روانی حرکتی به نام کاتاتونیا هستند.
در حالی که زمانی به عنوان زیرشاخه اسکیزوفرنی در نظر گرفته میشد، کاتاتونیا اکنون به عنوان بیماری روانی مستقل شناخته میشود. این وضعیت میتواند باعث روانپریشی و همچنین اختلال در مهارتهای حرکتی و گفتار شود.
- اختلال مصرف مواد
استفاده از مواد مخدر یا الکل به شدت با ایجاد بیماری روانی در مراحل بعدی زندگی مرتبط است. تصور بر این است که افرادی که در اوایل دهه 20 زندگی خود دچار مشکلات مصرف مواد هستند، به ویژه در برابر ایجاد روانپریشی آسیبپذیر هستند، زیرا مغز آنها هنوز در این مرحله از زندگی در حال رشد است.
- سایر موارد
گاهی اوقات روانپریشی ممکن است ناشی از افسردگی، اختلالات عصبی و حوادث آسیبزا باشد. در موارد دیگر، جنبههای خاصی از روانپریشی ممکن است باعث علائم مستقل شوند، مانند مورد اختلالات هذیانی.
علائم روانپریشی
علائم روانپریشی میتواند بین اختلالات سلامت روان متفاوت باشد، اما در زیر برخی از علائم احتمالی وجود دارد:
- مشکلات تمرکز و حافظه
- مه مغزی (نوعی حالت گیجی و عدم تمرکز)
- افزایش اضطراب یا بیقراری
- از دست دادن علاقه یا شادی در فعالیتهای عادی
- افزایش یا کاهش اشتها
- توهم، چیزهایی را میشنود یا میبیند که برایش واقعی به نظر میرسد.
- نادیده گرفتن بهداشت شخصی
- داشتن باورهای قوی که در واقع درست نیستند.
- پارانویا نسبت به افراد و رفتار دیگران و موقعیتهای اطراف
- کنارهگیری از دوستان و فعالیتهای اجتماعی
- کاهش نمرات یا عملکرد شغلی
- احساسات کم رنگ یا هیجان نامناسب
- ناتوانی در تفکر واضح
- پرخاشگری نسبت به دیگران
- حساسیت به محرکهایی مانند نورهای روشن، نویز، رنگها و بافتها
- استفاده خاص از کلمات و عبارات
- سخنان سریع، بدون فکر و اظهارات غیر قابل قبول
علل اختلالات سایکوتیک
ژنتیک و تغییرات شیمیایی مغز محتملترین دلایل برای روانپریشی هستند. رویدادهای آسیبزا، مصرف مواد و شرایط بهداشتی زمینهای گاهی میتواند منجر به تغییراتی در نحوه عملکرد مغز شود.
تحقیقات قبلی نشان داده است که اختلالات دوپامین، سروتونین و گلوتامات در مغز ممکن است باعث اختلالات روانپریشی خاص شود. با این حال، شواهد کافی برای ارتباط هر یک از انتقال دهندههای عصبی با روان پریشی وجود ندارد.
رواندرمانی و دارو درمانی مناسب
یک دوره روانپریشی به خصوص اولین دوره را میتوان با دارو کنترل کرد. و اغلب با شناسایی علت زمینهای میتوان از عود آن جلوگیری کرد. برای جلوگیری از حملات بعدی، ضروری است که فوراً به دنبال درمان باشید.
علائم روانپریشی هم با داروهای ضد روانپریشی و هم با رواندرمانی درمان میشود. داروهای ضد روانپریشی میتوانند به شکل قرص، شربت یا تزریق ماهانه باشند. توهمات در عرض چند روز و هذیانها در عرض چند هفته فروکش میکنند، اما داروها برای اثربخشی کامل به حدود شش هفته نیاز دارند. وقتی افراد به یک برنامه درمانی پایبند باشند، حتی کسانی که چندین دوره روانپریشی را تجربه کردهاند میتوانند علائم خود را به طور موثر مدیریت کنند و زندگی رضایت بخشی داشته باشند.
بستری شدن در بیمارستان گزینهای برای موارد جدی است که در آن فرد ممکن است برای خود یا دیگران خطرناک باشد. داروهای ضد روانپریشی جزو اولین خطهای درمان اختلالات سایکوتیک هستند و به مسدود کردن گیرندههای سروتونین یا دوپامین در مغز کمک میکنند تا از توهم و هذیان جلوگیری شود. با این حال، داروهای ضد روان پریشی در مواردی، برای روان پریشی مرتبط با مصرف مواد مناسب نیستند البته تا حد زیادی به ماده مورد استفاده بستگی دارد.
بنزودیازپینها با دوز پایین، دستهای از آرامبخشها، ممکن است برای کاتاتونیا بهترین عملکرد را داشته باشند. روانپزشک همچنین در برخی موارد درمان تشنج الکتریکی را توصیه میکند.
اشکال مختلف درمانی برای اختلالات سایکوتیک
- درمان شناختی رفتاری (CBT) به ویژه با تغییر الگوهای فکری که میتواند منجر به هذیان و توهم شود، مفید است.
- روان درمانی انفرادی نیز به فرد کمک میکند تا احساسات خود را درک و بررسی کند، که میتواند در درمان موارد ضربه مفید باشد.
- درمان روانکاوی میتواند تأثیر قابل توجهی بر عملکرد افراد مبتلا به اختلالات سایکوتیک داشته باشد.
- برخی افراد نیز درمانهای گروهی یا خانوادگی را در مدیریت روانپریشی مفید میدانند.
- توانبخشی اجتماعی میتواند به ویژه برای عزیزانی که به دلیل علائم منزوی شدهاند، مفید باشد.
چرا درمان زودهنگام روان پریشی مهم است؟
تحقیقات نشان میدهد که درمان زمانی موفقیتآمیزتر است که بلافاصله پس از ظهور علائم شروع شود. یک نظریه این است که تغییرات مغزی میتواند در طول تأخیر در شروع درمان،گسترش یابد. شاید به طور شهودیتر، درمان زودهنگام مانع از، از دست دادن نقاط عطف اصلی رشد، مانند یافتن شغل، رفتن به دانشگاه، یا ایجاد روابط توسط بزرگسالان جوان شود.
چرا افراد مصرف داروهای ضد روانپریشی را قطع میکنند؟
سایکوز در طول تاریخ با داروهای ضد روانپریشی درمان شده است. با این حال، آن داروها میتوانند عوارض جانبی ناتوان کنندهای داشته باشند که افراد را از مصرف آنها باز میدارد، مانند خستگی، افزایش وزن شدید و لرزش یا حرکات غیرقابل کنترل. رویکردهای موفق جدیدتر، مانند مراقبتهای ویژه هماهنگ، شامل درمان شناختی رفتاری، کمک شغلی، حمایت خانواده، مداخله در مصرف مواد و دوزهای پایینتر داروهای ضد روانپریشی است. مصرف دوزهای پایینتر داروهای ضد روانپریشی جایگزینی را فراهم میکند که میتواند به نتایج بهبودی بهتری منجر شود.
آیا درمانهای خانگی میتوانند کمک کنند؟
در حالی که درمانهای خانگی همچنان یک موضوع پرطرفدار در تمام جنبههای سلامتی هستند، مهم است که داروها و درمانهای اثبات شده را با نسخههای طبیعی مبادله نکنید. در عین حال، اقدامات جهت داشتن سبک زندگی سالم به سلامت روان کلی شما کمک خواهد کرد. شما باید در مورد استفاده از هر گونه گیاه یا مکمل با پزشک خود صحبت کنید.
در حالی که برخی شواهد بالینی وجود دارد که نشان میدهد اسیدهای چرب امگا 3 موجود در روغن ماهی از سلامت مغز و بیماریهای روانی بعدی حمایت میکند، تحقیقات بیشتری باید انجام شود تا نتیجهگیری شود که آیا مصرف روغن ماهی و چه مقدار میتواند به طور موثر اختلالات سلامت روان را درمان کند. همه مطالعات از استفاده از اسیدهای چرب امگا 3 برای اختلالات سایکوتیک و سایر شرایط سلامت روان حمایت نمیکنند.
اختلالات سایکوتیک در کودکان
روان پریشی تمایل دارد ابتدا در سالهای نوجوانی ایجاد شود. گاهی اوقات در اوایل بزرگسالی نیز ظاهر میشود. اگر سابقه خانوادگی اختلالات روانی همراه با روانپریشی دارید، مهم است که به احتمال بروز علائم در فرزندان خود توجه ویژهای داشته باشید. توهم در کودکانی که روانپریشی را تجربه میکنند رایج است.
یکی دیگر از علائم اولیه این است که کودک شما به طور ناگهانی علاقه خود را به فعالیتهایی که معمولاً از آن لذت میبرد از دست میدهد، از گروه دوستان خود کنارهگیری میکند و با مدرسه مشکل دارد.
درمان اختلالات سایکوتیک و به طور کلیروان پریشی در کودکان بیشتر بر روان درمانیها متمرکز است تا داروها. به عنوان مثال، CBT با اصلاح الگوهای تفکر در مراحل اولیه به جلوگیری از توهم و هذیان کمک میکند. برخی از تحقیقات نشان میدهد که مدیریت استرس نیز به این گروه سنی کمک میکند.
داروهای ضد روان پریشی معمولاً به عنوان آخرین راه حل برای کودکان استفاده میشوند، اما فقط در دوزهای پایین. عوارض جانبی این داروها در کودکان در مواردی شامل موارد زیر باشد:
- خواب آلودگی
- تاری دید
- تراکم، شلوغی
- افزایش وزن
سخن پایانی
روانپریشی میتواند در اسکیزوفرنی و سایر اختلالات سلامت روان رخ دهد. در حالی که روانپریشی میتواند شما یا عزیزانتان را دچار احساس عدم اطمینان کند، در بیشتر موارد قابل درمان است، به خصوص زمانی که زود تشخیص داده شود. درمان شامل ترکیبی از داروها، روان درمانی و تغییرات سبک زندگی خواهد بود.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینههای درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment