برای پاسخ به این سوال که اختلال شخصیت وابسته چیست در یک جمله ساده برای شروع باید گفت، فردی با اختلال شخصیت وابسته از نیاز به اتکای بیش از حد به دیگران رنج میبرد. نیازهای عاطفی و جسمی او به افرادی که به آنها نزدیکتر است، بستگی دارد.
اختلال شخصیت وابسته یک نیاز فراگیر و مفرط به مراقبت است که منجر به رفتارهایی مثل اطاعت بی چون و چرا، چسبندگی به دیگران و همچنین ترس از جدایی میشود. این الگو از اوایل بزرگسالی شروع شده و در زمینههای مختلف وجود دارد. رفتارهای وابسته و مطیع برای برانگیختن مراقبت طراحی شدهاند، در واقع طرف مقابل را با اطاعت همیشگی مجبور به مراقبت از خود میکنند، زیرا باور دارند که نمیتوانند بدون کمک دیگران به اندازه کافی خوب عمل کنند. افراد مبتلا به این اختلال در تصمیمگیریهای روزمره (مثل اینکه چه لباسی بپوشند) بدون نظر و توصیه دیگران بخصوص نزدیکانشان، مشکل زیادی دارند.
این افراد تمایل دارند منفعل باشند و به افراد دیگر (معمولاً یک فرد دیگر) اجازه میدهند تا ابتکار عمل را به دست بگیرند و مسئولیت بیشتر زمینههای اصلی زندگی خود را بر عهده دیگری بگذارند. بزرگسالان مبتلا به این اختلال معمولاً به والدین یا همسرشان وابستگی دارند تا تصمیم بگیرند کجا زندگی کنند، چه نوع شغلی داشته باشند و با چه افرادی دوست شوند. نوجوانان مبتلا به این اختلال ممکن است به والدین اجازه دهند تصمیم بگیرند که چه لباسی بپوشند، با چه کسی معاشرت کنند، اوقات فراغت خود را چگونه بگذرانند و در چه مدرسه یا دانشگاهی تحصیل کنند.
اگر خودتان درگیر اختلال شخصیت وابسته هستید و یا عزیزی در اطرافتان این شرایط را دارد با خواندن این مقاله به خودتان یا دیگری کمک کنید.
فهرست مطالب
رفتار فرد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته در برخورد با نزدیکانش
این افراد به دنبال حمایت و تایید هستند و بنابراین نمیتوانند نظرات یا مخالفت خود را به خصوص با کسانی که به آنها وابسته هستند، ابراز کنند. احساس عدم توانایی انجام دادن امور به تنهایی آنقدر در آنها شدید است که واقعاً نمیتوانند به تنهایی کار کنند. افراد با اختلال شخصیت وابسته با چیزهایی که فکر میکنند اشتباه است موافقت میکنند فقط برای اینکه فرد یا افراد خاصی را در کنار خود داشته باشند. افراد مبتلا به این اختلال برای شروع پروژه یا کار مستقل مشکل دارند.
آنها ممکن است برای به دست آوردن مراقبت و حمایت از دیگران دست به اقدامات افراطی بزنند، حتی تا حد داوطلب شدن برای کارهای ناخوشایند، البته اگر چنین رفتاری مراقبت مورد نیاز آنها را به همراه داشته باشد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته زمانی که تنها هستند احساس ناراحتی یا درماندگی میکنند، زیرا ترس اغراقآمیزی از ناتوانی در مراقبت از خود دارند.
این وضعیت انعطاف ناپذیر و ناسازگار است و میتواند باعث اختلال در عملکرد و ناراحتی شود، زیرا برای نگه داشتن فردی که به وی وابسته هستند هر کاری حاضرند انجام دهند و قطعاً در چنین شرایطی احساس نارضایتی از خود طبیعی است.
علائم اختلال شخصیت وابسته
افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته به توانایی خود در تصمیمگیری اعتماد ندارند و احساس میکنند دیگران توانمندتر هستند. آنها با از دست دادن و جدایی احساس نابودی میکنند و حتی ممکن است برای ماندن در یک رابطه مورد سوء استفاده قرار گیرند. آنها خود و تواناییهای خود را کوچک جلوه میدهند و اغلب خود را احمق معرفی میکنند. در مورد شخصیت وابسته در روانشناسی باید گفت توصیف اختلال شخصیت وابسته در DSM 5 به شرح زیر است:
نیاز فراگیر و مفرط به مراقبت که منجر به رفتارهای مطیع و چسبیده و ترس از جدایی میشود، که از اوایل بزرگسالی شروع میشود و در زمینههای مختلف وجود دارد، همانطور که با پنج یا بیشتر از موارد زیر نشان داده میشود:
- در تصمیمگیریهای روزمره بدون توصیه و اطمینان بیش از حد از سوی دیگران مشکل دارد.
- به دیگران نیاز دارد که مسئولیت بیشتر زمینههای اصلی زندگی خود را بر عهده آنها بیاندازد.
- در بیان مخالفت با دیگران به دلیل ترس از دست دادن حمایت یا تایید مشکل دارد.
- در شروع پروژهها یا انجام کارها به تنهایی مشکل دارد.
- برای به دست آوردن حمایت، تا حدی تلاش میکند که برای انجام کارهای ناخوشایند داوطلب شود.
- به دلیل ترس اغراق آمیز از ناتوانی در مراقبت از خود، هنگام تنهایی احساس ناراحتی یا درماندگی میکند.
- هنگامی که یک رابطه نزدیک به پایان میرسد، فوراً به دنبال یک رابطه دیگر به عنوان منبع مراقبت و حمایت میگردد.
- به طور غیرواقعی درگیر ترس از رها شدن برای مراقبت از خود است.
واکنش فردی با شخصیت وابسته به پایان رابطه
اگر در اطراف خود فردی را دارید که مبتلا به اختلال شخصیت وابسته است تعجب نکنید اگر شاهد شروع خیلی زود هنگام رابطه جدید وی بعد از یک شکست عشقی به قول خودش بزرگ بودهاید. هنگامی که یک رابطه نزدیک پایان مییابد (مانند جدایی معشوق یا مرگ یک مراقب)، افراد مبتلا به این اختلال ممکن است فوراً به دنبال رابطه دیگری برای دریافت مراقبت و حمایت مورد نیاز خود باشند. آنها اغلب ترس از رها شدن و بدون مراقب ماندن دارند. در بسیاری موارد به دلیل اینکه فقط دنبال یک حامی و مراقبت کننده هستند انتخاب درستی نمیکنند و این باعث روابط ناموفق متعدد میشود. رفتارهای چسبنده و وابسته این افراد برای طرف مقابل به شدت آزاردهنده است و اصلیترین دلیل شکست در رابطه آنها همین موضوع است.
علت اختلال شخصیت وابسته
علت این اختلال ناشناخته است. این اختلال معمولا در اوایل بزرگسالی ظاهر میشود. افرادی که در دوران کودکی یا نوجوانی اختلال اضطراب جدایی یا بیماری جسمی مزمن را تجربه کردهاند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال شخصیت وابسته باشند.
شیوع این اختلال شاید در کشورهای مختلف متفاوت باشد اما زیاد نیست. زنان بیشتر از مردان مبتلا به اختلال شخصیت وابسته هستند.
چگونه شخصیت وابسته را درمان کنیم؟
برای درمان شخصیت وابسته، افراد مبتلا به این اختلال باید روان درمانی را در نظر بگیرند. درمان شناختی-رفتاری بر الگوهای تفکر ناسازگار، باورهایی که زمینهساز تفکر وابسته است و رفع علائم یا ویژگیهایی که مشخصه اختلال شخصیت وابسته هستند مانند ناتوانی در تصمیمگیریهای مهم زندگی یا ناتوانی در تقسیم قدرت در روابط، تمرکز دارد. این اختلال اغلب نیاز به درمان طولانی مدت دارد. شرایط زمینهای دیگری نیز میتواند وجود داشته باشد، بنابراین دارو ممکن است مفید باشد. داروهای ضد افسردگی و آرام بخش اغلب برای بیماران مبتلا به این اختلال تجویز میشود.
آیا شخصیتهای وابسته به افراد خودشیفته جذب میشوند؟
در راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی، اختلالات شخصیت در سه دسته قرار میگیرند. دسته اول یا A افرادی هستند که نامتعارف به نظر میرسند؛ شامل اختلال شخصیت پارانویید، اسکیزویید و اسکیزوتایپال. دسته دوم یا B اغلب نمایشی و هیجانی به نظر میرسند؛ شامل اختلال شخصیت نمایشی، مرزی، ضد اجتماعی و خودشیفته. دسته سوم یا C هم شامل اختلال شخصیت اجتنابی، وابسته و وسواسی – اجباری هستند.
اختلال شخصیت وابسته یک اختلال شخصیت خوشه C است. در بیشتر موارد، افرادی که دارای اختلال خوشه C هستند، از افکار و رفتارهای دلهرهآور رنج میبرند.
افراد دارای شخصیت وابسته به سمت افرادی که دارای اختلالات خوشه B هستند کشیده میشوند. فرد وابسته به فرد اختلال خوشه B دقیقاً همان چیزی را که نیاز دارد، میدهد یعنی تحسین و احترام. این نوع رابطه مثل رابطه همزیستی میشود که در آن فرد اختلال خوشه B مسئول است و همه تصمیمات را میگیرد.
آیا درمان اختلال شخصیت وابسته موثر است؟
بی شک اگر در اطرافتان عزیزی در حال درگیری با اختلال شخصیت وابسته است شما هم در رنج هستید. علائم این اختلال را بشناسید و دریابید که آیا این اختلال شخصیت رایج مسئول تکیه دائمی عزیز شما به دیگران هست یا خیر. به او کمک کنید تا به دنبال درمان باشد تا بتواند عزت نفس و تصویر خود را به اندازه کافی بازسازی کند و کنترل سرنوشت خود را دوباره به دست گیرد.
اگر فرد مورد علاقه شما به اختلال شخصیت وابسته مبتلا باشد:
- ممکن است به شدت از تنها ماندن ترس داشته باشد و فکر کند راهی برای مراقبت از خود وجود ندارد.
- در خانه، برای مراقبت از وی به اعضای خانواده نیاز است و هر زمان که خود را از بقیه اعضای خانواده جدا میکند، مضطرب میشود.
- حتی اگر فرد از خانه دوران کودکی خود نقل مکان کرده باشد و با دیگری زندگی کند، به احتمال زیاد در یک رابطه وابسته است و به طرف مقابل خود بسیار متکی است.
چیزی که باید در مورد این اختلال به خاطر بسپارید این است که ناشی از بدخواهی و محصول دستکاری آگاهانه دیگران نیست. عمیقاً ریشه در ترس دارد. ترس از ناتوانی، ترس از قضاوت یا انتقاد و مهمتر از همه ترس از رها شدن، البته میتوان بر ترس غلبه کرد. اختلال شخصیت وابسته شاید به راحتی قابل درمان نباشد اما اگر سوالتان این است که “آیا درمان اختلال شخصیت وابسته موثر است؟” پاسخ یک بله قاطع است. در ادامه میزان مؤثر بودن درمان را بررسی خواهیم کرد.
درمان اختلال شخصیت وابسته چقدر موثر است؟
بهبودی و یادگیری مدیریت اختلال شخصیت وابسته امکان پذیر است. اما برای اینکه فرد مبتلا بتواند با خود رابطه پایداری برقرار کند و با علائم خود به طور مؤثر کنار بیاید، زمان، صبر و حمایت از طرف عزیزان و متخصصان آگاه نیاز دارد.
اختلال شخصیت وابسته اغلب با درمان شناختی-رفتاری درمان میشود و گاهی با دارو تکمیل میشود. در درمان، فرد زمان زیادی را صرف کار میکند تا بفهمد که چرا به خود ایمان ندارد و عزت نفس خود را بازسازی کند. فرد مبتلا به این اختلال خودش را میشناسد و به مرور زمان میتواند نقاط قوت و تواناییهای خود را بشناسد، نه فقط ضعفهایش را.
برای بسیاری از مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته در برخی کشورها، بهترین مکان برای یافتن این ثبات و آرامش درونی، یک مرکز درمانی مسکونی است که در آن عوامل استرسزای زندگی روزمره و همچنین روابط وابستهای که به آنها تکیه کردهاند میتوانند کنار گذاشته شوند و تمرکز فقط بر ایجاد اعتماد به نفس و افزایش استقلال است. که البته در ایران تقریباً چنین شرایطی فراهم نیست.
در گروه درمانی، فرد میتواند با دیگرانی ارتباط برقرار کند که با همان ترسها کنار میآیند. در خانواده درمانی میتواند با یادگیری همراه با عزیزانش در مورد چگونگی تعیین حد و مرزها، در روند بهبودی شرکت فعال داشته باشد و روابط همبسته را به روابط سالم تبدیل کند.
اختلال شخصیت وابسته میتواند چالشی برای زندگی باشد، هم برای فردی که مبتلاست و هم برای افرادی که بیشتر به آنها وابسته است. اما با گذشت زمان و درمان مناسب میتوان بر آن غلبه کرد.
چطور تشخیص دهم که طرف مقابلم اختلال شخصیت وابسته دارد یا نه؟
همانطور که پیشتر در این مقاله به آن پرداختیم، ویژگی اصلی اختلال شخصیت وابسته این است که فرد احساس کند نمیتواند برای تصمیمگیری به خودش اعتماد کند به همراه این باور که دیگران ایدههای بهتری دارند و به طور کلی توانایی بیشتری دارند. اما نشانههایی که اگر در طرف مقابل خود احساس کردید میتوانید به وجود این اختلال شک کنید شامل موارد زیر است:
- انفعال
- ناتوانی در تصمیمگیری بدون کمک یا تایید دیگران
- مشکل در مخالفت با دیگران، نه گفتن یا تعیین حد و مرز
- ترس و اجتناب از تنهایی
- ترس از رها شدن
- ناتوانی در کنار آمدن با مسئولیتها
- تحمل مورد سوء استفاده قرار گرفتن
- احساس اینکه پایان یک رابطه، فاجعه بار یا حتی تهدیدکننده زندگی خواهد بود.
- ناتوانی در مراقبت از خود یا برآوردن نیازهای روزمره زندگی
- احساس صدمه بیش از حد حتی از کوچکترین انتقاد یا عدم تأیید
کلام پایانی
اختلال شخصیت وابسته در زنان در برخی محیطهای بالینی بیشتر تشخیص داده شده است اما این اختلال در مردان هم دیده میشود و حتی در برخی تحقیقات میزان شیوع مشابه در زنان و مردان گزارش میشود. با توجه به اینکه تشخیص اختلالات شخصیت معمولا برای کودکان گذاشته نمیشود، در مورد اختلال شخصیت وابسته در کودکان هم همین روال وجود دارد، بهخصوص که رفتار وابسته ممکن است متناسب با رشد و یا مربوط به اختلال اضطراب جدایی باشد. در حالی که همه ما تا حدی ممکن است از طرد شدن بترسیم و هر از گاهی دچار شک و تردید به خود شویم، فردی که اختلال شخصیت وابسته دارد بیشتر اوقات این موارد را احساس میکند.
یک اختلال شخصیت وابسته واقعی، لحظهای زودگذر برای احساس ناکافی بودن نیست که فرد بتواند از آن خارج شود، بلکه یک ترس مداوم و فراگیر است. عزیز شما که مبتلا به اختلال شخصیت وابسته است برای تمام امور زندگی باید شما را در کنار خود داشته باشد و به شما تکیه کند. قطعاً این شرایط هم برای شما و هم برای خود فرد ناراحت کننده و آزاردهنده است، پس هر چه زودتر برای درمان این اختلال شخصیت مزاحم و مانع پیشرفت اقدام کنید.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینههای درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment