اگرچه تعاریف زیادی از روانشناسی ورزش ارائه شده است، اما هیچ تعریف جامع و مورد توافقی از آن وجود ندارد!
تعریف روانشناسی ورزش
- روانشناسی ورزش چیست؟
- تفاوت آن با سایر زیرشاخه‌های روانشناسی چیست؟ چه ارتباطی با علوم ورزشی دارد؟
- انواع گرایش‌های روانشناسی ورزش کدامند؟
فدراسیون اروپایی روانشناسی ورزش در جایگاه شماره #1 خود (1995) پیشنهاد کرد که روانشناسی ورزش مطالعه‌ی مبانی روانشناختی، فرآیندها و پیامدهای روانشناختی فعالیتهای ورزشی یک یا چند فردی است که عامل آن فعالیت هستند. این تعریف نشان می‌دهد که روانشناسی ورزش تلاش می‌کند تا عملکرد ورزشکار را بهبود بخشد و به آنها کمک کند تا تمرکز بیشتری داشته باشند، با استرس‌های رقابتی مقابله کنند و به صورت کارآمدتری ورزش کنند. علاوه بر این، روانشناسی ورزش همچنین به دنبال تاثیرات مشارکت طولانی مدت ورزشکاران در مجموعه رقابت‌ها بر توسعه و ارتقا منابع شخصی آنها، می‌باشد.
اصطلاح ورزش به عنوان یک اصطلاح شامل موارد متعددی همچون؛ انواع گوناگون ورزش، تمرین و سایر فعالیتهای بدنی می‌باشد. این نوع فعالیتهای بدنی در سایر مجموعه‌ها نیز مانند: سازمان تربیت بدنی، اوقات فراغت، بازتوانی و توانبخشی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یک ویژگی مهم دیگر روانشناسی ورزش ماهیت مضاعف بودن آن است. از طرفی، یک بخش از روانشناسی و از طرفی اساس دانش آن مرتبط با علوم ورزشی است که متمرکز بر درک فعالیت انسان در زمینه خاص می‌باشد. بنابراین در سطح کاربرد، این دو منبع دانش به درک بهتر فرد، محیط و جنبه‌های کلیدی فعالیت ورزشی کمک می‌کنند.
گرایش‌های عمده در روانشناسی ورزش
- تمرکز عمده پژوهش‌های روانشناسی ورزش چیست؟
- جهت‌گیری‌های اساسی در کاربرد اصول روانشناختی برای ورزشکاران، تیمها و مربیان چیست؟
دو حوزه‌ی مهم در روانشناسی ورزش با دو گرایش کاربردی متفاوت وجود دارد. اول تمرکز بر درک عوامل روانشناختی موثر بر عملکرد ورزشکار و نحوه‌ی ادراک ورزشکار از توانایی بالقوه خود. جنبه‌ی کاربردی در اینجا شامل “تمرین‌های با کیفیت بالا”، “عملکرد مطلوب یا بهینه” و “بازتوانی مناسب” برای ورزشکاران در سطح انفرادی و تیمی می‌باشد. دومین هدف مهم روانشناسی ورزش، درک چگونگی رشد و پیشرفت ورزشکار به اضافه بررسی مزایا و معایب مشارکت ورزشی چندساله و مداوم آنهاست. جنبه‌ی کاربردی این هدف شامل ضرورت کمک به یک ورزشکار برای سازگاری با جابجایی شغلی و ایجاد تعادل بین ورزش و سایر حوزه‌های زندگیست.
در ورزشهای گروهی این امر همچنین شامل پرداختن به مسائل تیمسازی و کمک به تک تک ورزشکاران برای حفظ تعادل میان علایق و ارزشهای فردی و تیمی است.
در ورزشهای رقابتی، روانشناسان کاربردی با افراد سالم، با انگیزه و تلاشگری که دائما به دنبال ارتقا، موفقیت، تحقق توانایی بالقوه خود و رشد شخصی هستند، سروکار دارند. بنابراین تمرکز بر افزایش عملکرد ورزشی و رویکرد توانمندسازی آن، منعکس کننده‌ی ماهیت مثبت، فعال و سازنده روانشناسی ورزشی کاربردی است. این تاکید ویژه بر روانشناسی مثبت یا روانشناسی منابع و توانایی انسان در روانشناسی ورزش چیز جدیدی نیست، بلکه کاری است که روانشناسان ورزش در طول 25 سال گذشته انجام می‌داده‌اند. با این حال، هنوز ضرورت فوری برای توجه به نگرانی‌های فعلی ورزشکاران و مربیان در کنار بررسی دقیق‌تر تجربیات موفق آنها با پر کردن شکاف موجود بین رویکردهای فردی و گروهی، وجود دارد.
بنابراین ادعا می‌شود روانشناسی ورزش، روانشناسی ارتقا و توسعه فردی و ورزشی است به اضافه اینکه از ابتدا در جهت تشخیص و شناسایی منابع شخصی برای تسهیل و تداوم عملکرد موفق و تحقق توانمندی بالقوه فرد، گام برداشته است.
روانشناسان ورزش چگونه کار می‌کنند؟ روانشناسان ورزش کاربردی چه کسانی هستند؟
چه کاری انجام می‌دهند و چگونه با ورزشکاران، تیمها و مربیان کار می‌کنند؟
این سوالات برای درک وظایف روانشناسان ورزش در رقابتهای ورزشی ضروری است.
در درجه اول روانشناسان ورزش به عنوان یک گروه تخصصی، متخصصانی با زمینه‌های مختلف و متنوع ارائه می‌دهند. آنها به صورت بالینی و آموزشی در حوزه‌های مختلفی همچون مشاوره، درمان‌های روانی، ارتقا عملکرد فردی، روانشناسی شخصیت و روانشناسی اجتماعی؛ فعالیت داشته‌اند. با این وجود، تخصص آنها هرچه باشد، همه‌ی آنها نه تنها در روانشناسی، بلکه در علوم ورزشی نیز باید مهارت کافی داشته باشند. این امر در ایجاد و توسعه روابط کاری با تک تک ورزشکاران، تیمها، مربیان، والدین، مدیران و … برای آنها کمک کننده می‌باشد.
در درجه دوم پر واضح هست که علم مربیگری بر استفاده از اصول کلی متمرکز است. اما هنر مربیگری تشخیص این نکته است که چه موقع و چگونه این اصول کلی را باید به کار گرفت.
مشابه با مربیگری، به کارگیری روانشناسی ورزشی کاربردی، یک علم است و در عین حال یک هنر نیز هست. به عنوان یک علم، مبتنی بر مدل‌های نظری متنوع و نتایج مطالعات تجربی که توصیف‌گر موارد ضروری برای ورزشکاران در شرایط ورزشی خاص، می‌باشد. به عنوان یک هنر، روانشناسی ورزش، بر تجارب شخصی و حرفهای مشاور بنا نهاده شده و در توانایی او برای درک یک ورزشکار در زمینه روانشناختی و انتخاب موثرترین رویکرد یا مداخلات کاربردی؛ نمایان می‌شود. به همین دلیل مشاوران مختلف ممکن است به گونه‌ی متفاوت با یک ورزشکار کار کنند و به یک اندازه در موفقیت او موثر باشند.
جنبه‌های هنری و علمی، ابزارهای روانشناسِ ورزش برای کمک به ورزشکاران و مربیانی هستند که غالبا بیشتر روی علائم یا پیامدهای مشکلات روانشناختی تمرکز دارند تا بتوانند با مشکلات عینی همچون چالش‌ها، تقاضا و خواسته‌ها کنار بیایند.
در درجه سوم، مدل‌های کاری سازمانی، فن آوری‌های ارزیابی و مداخلات مبتنی بر هنجارهای خاص اخلاقی، دیگر مواردی هستند که وظایف روانشناسان ورزش را مشخص می‌کنند.
برای مثال پژوهش‌های روانشناسی ورزش و خدمات موثر روانشناسی، بر دو جنبه‌ی مرتبط متمرکز می‌باشد:
الف) ارتقا عملکرد در تمرینات و مسابقات
ب) بهینه سازی ارتباطات بین فردی و گروهی، ایجاد جو گروهی بهینه و مدیریت موثر
روانشناسان ورزش دستورالعمل و اصول متفاوتی را برای پیشرفت کار خود استفاده می‌کنند. مواردی مثل جهت گیری به سمت عمل و پیشرفت با تاکید بر توسعه و پرورش توانایی‌های فردی، در ازای اصلاح کمبودها؛ توانمندسازی ورزشکاران، مربیان و گروهها به جای وابستگی بیش از حد به متخصصان خارجی و در نهایت افزایش مشارکت و همکاری فعال میان روانشناسان ورزش، مربیان و ورزشکاران.
به طور خلاصه، کار با یک ورزشکار یا مربی حرفهای عموما شامل چند مرحله‌ی عملی است:
- توجه و گوش دادن به شرح حال مربی و ورزشکار از وضعیت فعلی و سابقه عملکرد گذشته در جهت شناسایی موارد و نگرانی‌هایی که باید برطرف شوند.
- ارائه خلاص‌های از چگونگی کنترل وضعیت‌های مشابه ورزشی و پیشنهاد برنامه آزمایشی و کار مشترک در مورد مسئله موجود.
- جمع آوری داده‌ها و ارائه بازخورد دقیق توسط تفسیر نتایج با استفاده از زبان قابل درک و فهم برای ورزشکار و مربی.
- تهیه یک برنامه عملیاتی برای تجزیه و تحلیل، تغییر و نظارت بر پارامترهای کلیدی دیگر.
- ارزیابی اثر بخشی در مراحل اولیه و پرورش یک برنام‌هی مداخله فردی، با معیارهای مشخص و واضح جهت ارزیابی پیشرفت ورزشکار به صورت روزانه، هفتگی، ماهانه و فصلی.
- ارتباط منظم (از طریق تلفن، ایمیل و فکس) میان ورزشکار، مربی و روانشناس ورزشی نیز بخش مهمی از کار آنها در طول فصل است.
جلسه جمع بندی درس‌های آموخته شده نیز روش خوبی برای جمع بندی تجارب همه شرکت کنندگان در انتهای فصل است. درک این نکته مهم است که این روش با روش سنتی که یک متخصص بیرونی به مراجع می‌گوید چه کاری انجام دهد یا نه، تفاوت دارد. وظیفه اصلی روانشناس ورزش، توانمند سازی ورزشکار و مربی توسط رویکرد فردی است که بیشتر بر نقاط قوت و تجربیات همراه با موفقیت متمرکز است تا کمبودها و محدودیت‌ها.
ممنون از پست خوبتون مرسی