برخی از کودکان رفتاری نشان می‌دهند که بدخواهانه و خشن به نظر می‌رسد، رفتارهایی مانند خشونت عمدی به مردم، رفتار ظالمانه با حیوانات، تخریب اموال دیگران، دزدی، تقلب، فرار یا غیبت غیرقابل قبول از مدرسه و درگیری‌های فیزیکی. در چنین شرایطی احتمال دارد که کودک به اختلال سلوک مبتلا شده باشد.
در واقع اختلال سلوک گروهی از مشکلات رفتاری و عاطفی است که معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال در پیروی از قوانین و رفتار به شیوه‌ی قابل قبول اجتماع مشکل دارند. در یک کلام تابع قوانین نمی‌شوند. آنها ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه، مخرب و فریبکارانه از خود نشان دهند که می‌تواند حقوق دیگران را نقض کند. بزرگسالان و سایر کودکان ممکن است از آنها به عنوان یک بزهکار یاد کنند تا فردی دارای یک بیماری روانی.
عواطف اجتماعی محدود در برخی از کودکان مبتلا به اختلال سلوک تشخیص داده می‌شوند. کودکان مبتلا به این اختلال رفتاری خاص دارند که اغلب به عنوان بی‌احساس توصیف می‌شوند.
اگر فرزند شما اختلال سلوک دارد، ممکن است سرسخت و با اعتماد به نفس به نظر برسد. اما در واقعیت، کودکانی که اختلال سلوک دارند اغلب به شدت احساس ناامنی دارند و این حس را پشت پرخاشگری و رفتار تهدیدآمیز پنهان می‌کنند. من و همکارانم در ماروم با توجه به اینکه کودکان و نوجوانان دچار این اختلال از خدمات ما استفاده می‌کنند، تصمیم گرفتیم تا در این مقاله شما را بیشتر با انواع اختلال سلوک و همچنین نشانه‌ها و درمانش آشنا کنیم.
فهرست مطالب
معرفی انواع اختلال سلوک
سه نوع اختلال سلوک وجود دارد. انواع آن بر اساس سنی که اولین علائم اختلال در آن رخ می‌دهد طبقه بندی می‌شوند:
- شروع کودکی؛ زمانی رخ می‌دهد که علائم اختلال سلوک قبل از 10 سالگی ظاهر شود.
- شروع نوجوانی؛ زمانی رخ می‌دهد که علائم اختلال سلوک در سال‌های نوجوانی ظاهر شود.
- شروع نامشخص؛ به این معنی است که سنی که برای اولین بار اختلال سلوک رخ می‌دهد، ناشناخته و نامشخص است.
علائم اختلال سلوک چیست؟
کنترل کودکانی که اختلال سلوک دارند اغلب سخت است و تمایلی به پیروی از قوانین ندارند. آنها بدون در نظر گرفتن عواقب اعمال خود به صورت تکانشی عمل می‌کنند. در واقع یک الگوي مکرر و مداوم رفتار که به موجب آن حقوق اساسی دیگران یا هنجارها یا مقررات عمده‌ی اجتماعی متناسب با سن نقض می‌شوند. برای تشخیص اختلال سلوک فرزند شما باید سه مورد از موارد زیر را در یکسال گذشته و حداقل یک مورد را در شش ماه گذشته نشان داده باشد:
- پرخاشگري با افراد و حیوانات (اغلب با دیگران قلدري می‌کند، آنها را تهدید می‌کند، اغلب دعواهاي جسمانی را شروع می‌کند).
- از سلاحی استفاده کرده است که می‌تواند به دیگران آسیب جسمانی جدي برساند (مثل چماق، آجر، بطري شکسته، چاقو، تفنگ).
- ازلحاظ جسمانی با دیگران بیرحم بوده است.
- با حیوانات بیرحم بوده است.
- دزدي کرده است (مثل کیف زنی، جیب بري، اخاذي، سرقت مسلحانه).
- کسی را وادار به فعالیت جنسی کرده است.
- عمداً به آتش افروزي به قصد صدمه زدن جدي مبادرت کرده است.
- عمداً اموال دیگران را تخریب کرده است (غیراز آتش افروزي) .
- به زور وارد خانه، ساختمان یا اتومبیل کسی شده است.
- اغلب براي به دست آوردن کالاها یا مساعدت دروغ گفته یا از تعهدات اجتناب می‌کند (یعنی دیگران را گول می‌زند).
- اغلب چیزهایی را بدون روبرو شدن با قربانی، دزدیده است (مثل دزدي ازفروشگاه، اما بدون ورود غیرقانونی).
- جعل اسناد انجام داده است.
- اغلب با وجود ممنوعیت‌هاي والدین، هنگام شب بیرون می‌ماند، این مورد قبل از 13 سالگی شروع می‌شود.
- در طول شب حداقل دوبار در حالی که در خانه والدین یا جانشین والدین زندگی می‌کرده یا یک بار بدون برگشتن براي مدت طولانی، از خانه فرار کرده است.
- از مدرسه می‌گریزد که قبل از 13 سالگی شروع می‌شود.
رفتارهای موجود در اختلال سلوک
افراد مبتلا به اختلال سلوك اغلب مقاصد دیگران را به صورت خصمانه‌تر و تهدیدکننده‌تر ازآنچه واقعا هستند برداشت می‌کنند و با پرخاشگري واکنش نشان می‌دهند. اختلال سلوک موجب اختلال قابل ملاحظه در عملکرد اجتماعی، تحصیلی و یا شغلی می‌شود. اگر کودک شما به طور مداوم یک یا چند مورد از رفتارهای زیر را نشان دهد، ممکن است اختلال سلوک داشته باشد:
- رفتار تهاجمی یا پرخاشگرانه
- رفتار فریبکارانه
- رفتار مخرب
- نقض قوانین
1) رفتار پرخاشگرانه؛ رفتار پرخاشگرانه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ترساندن یا قلدری
- تجاوز عمدی به افراد یا حیوانات
- مجبور کردن کسی به فعالیت جنسی
- استفاده از یک سلاح
2) رفتار فریبکارانه؛ رفتار فریبکارانه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دروغ گویی
- شکستن و وارد شدن به زور به یک محل
- دزدی
- جعل
3) رفتار مخرب
رفتار مخرب ممکن است شامل آتش سوزی و سایر تخریب‌های عمدی اموال باشد.
4) نقض قوانین نقض قوانین ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فرار از مدرسه
- فرار از خانه
- مصرف مواد مخدر و الکل
- رفتار جنسی در سنین بسیار پایین
پسرانی که اختلال سلوک دارند بیشتر از دختران رفتارهای پرخاشگرانه و مخرب نشان می‌دهند. دختران بیشتر مستعد رفتارهای فریبکارانه و قانون‌شکن هستند.
شدت علائم اختلال سلوک
همچنین، علائم اختلال سلوک می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد:
- خفیف: اگر کودک شما علائم خفیفی داشته باشد، به این معنی است که او مشکلات رفتاری کمی که برای تشخیص لازم است، نشان می‌دهد. مشکلات رفتاری باعث آسیب نسبتاً جزئی به دیگران می‌شود. مسائل رایج شامل دروغ گفتن؛ فرار از مدرسه؛ بیرون ماندن بعد از تاریکی بدون اجازه والدین است.
- در حد متوسط: اگر کودک شما مشکلات رفتاری متعددی را نشان دهد، علائم متوسطی دارد. این مشکلات رفتاری ممکن است تأثیر خفیف تا شدید بر دیگران داشته باشد. مشکلات ممکن است شامل خرابکاری و دزدی باشد.
- شدید: اگر کودک شما مشکلات رفتاری بیشتر از آنچه برای تشخیص لازم است نشان دهد، علائم شدیدی دارد. این مشکلات رفتاری باعث آسیب قابل توجهی به دیگران می‌شود. این مشکلات ممکن است شامل تجاوز جنسی، استفاده از سلاح یا شکستن و ورود غیر قانونی باشد.
آیا اختلال سلوک با هیجانات اجتماع گرایانه‌ی محدود همراه است؟
براي اینکه فرد واجد شرایط این شاخص باشد، باید حداقل دو مورد از ویژگی‌هاي زیر را به طور مداوم ظرف حداقل یکسال و در روابط و موقعیت‌هاي متعدد آشکار کرده باشد.
این ویژگی‌ها الگوي عملکرد فرد ظرف یکسال و نه فقط وقوع گاه و بیگاه در برخی موقعیت‌ها را منعکس می‌کنند. بنابراین براي ارزیابی ملاك‌ها جهت این شاخص منابع اطلاعاتی متعدد ضرورت دارند. علاوه بر گزارش شخصی فرد، در نظر گرفتن گزارش‌هاي دیگران که این فرد را براي مدت طولانی می‌شناسند، لازم است (مثل والدین، معلمان، همکاران، همسالان)
- فقدان پشیمانی یا احساس گناه: وقتی او کار اشتباهی می‌کند احساس بد یا گناه نمی‌کند (به جز ابراز پشیمانی هنگامی که فرد دستگیر شده و یا با تنبیه مواجه می‌شود) فرد به عواقب منفی اعمال خود اهمیتی نمی‌دهد. براي مثال فرد بعد از صدمه زدن به کسی احساس پشیمانی نمی‌کند یا به عواقب نقض کردن مقررات اهمیتی نمی‌دهد.
- سنگدل- فقدان همدلی: به احساسات دیگران توجهی ندارد و اهمیتی به آنها نمی‌دهد. فرد به صورت سرد و بی‌محبت توصیف می‌شود. به نظر می‌رسد که فرد بیشتر به تأثیر اعمال خویش بر خودش اهمیت می‌دهد و به تأثیر این اعمال بر دیگران اهمیتی نمی‌دهد، حتی زمانی که صدمه‌ی قابل ملاحظه‌اي به دیگران وارد کرده باشند.
- بی اعتنا به عملکرد: به عملکرد ضعیف/ مشکل‌ساز در مدرسه، محل کار، فعالیت‌هاي مهم دیگر اعتنا نمی‌کند. فرد براي عملکرد خوب تلاش لازم را به خرج نمی‌دهد، حتی زمانی که انتظارات روشن هستند. معمولا دیگران را به خاطرعملکرد نامناسب خود سرزنش می‌کند.
- عاطفه سطحی و معیوب: ابراز احساسات نمی‌کند یا به دیگران هیجان نشان نمی‌دهد مگر به صورتی که سطحی، غیرصمیمی و کم عمق به نظرمی‌رسد مثلاٌ اعمال با هیجان نشان داده شده تناقض دارند. می‌تواند هیجانات را فوراً روشن یا خاموش کند.
چه چیزی باعث اختلال سلوک می‌شود؟
هم عوامل ژنتیکی و هم عوامل محیطی ممکن است در ایجاد اختلال سلوک نقش داشته باشند.
1) علل ژنتیکی
آسیب به لوب پیشانی مغز با اختلال سلوک مرتبط است. لوب پیشانی بخشی از مغز شما است که مهارت‌های شناختی ضروری مانند حل مسئله، حافظه و بیان عاطفی را تنظیم می‌کند. همچنین خانه شخصیت شماست.
لوب پیشانی مغز در یک فرد مبتلا به اختلال سلوک ممکن است به درستی کار نکند و موارد زیر را ایجاد کند:
- عدم کنترل تکانه
- کاهش توانایی برای برنامه ریزی اقدامات آینده
- کاهش توانایی یادگیری از تجربیات منفی گذشته
آسیب لوب فرونتال یا پیشانی مغز ممکن است ژنتیکی یا ارثی باشد یا ممکن است در اثر آسیب مغزی ایجاد شود. یک کودک همچنین ممکن است ویژگی‌های شخصیتی که معمولا در اختلال سلوک دیده می‌شود را به ارث ببرد.
2) فاکتورهای محیطی
عوامل محیطی مرتبط با اختلال سلوک عبارتند از:
• کودک آزاری
• یک خانواده ناکارآمد
• والدینی که مواد مخدر یا الکل مصرف می‌کنند.
• فقر
چه کسانی در معرض خطر اختلال سلوک هستند؟
عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به اختلال سلوک را در کودک شما افزایش دهد:
1) جنسیت مذکر
2) زندگی در محیط شهری
3) زندگی در فقر
4) داشتن سابقه خانوادگی اختلال سلوک
5) داشتن سابقه خانوادگی بیماری روانی
6) داشتن سایر اختلالات روانپزشکی
7) داشتن والدینی که مواد مخدر یا الکل مصرف می‌کنند
8) داشتن یک محیط خانه ناکارآمد
9) داشتن سابقه تجربه وقایع آسیب زا
10) مورد سوء استفاده یا نادیده گرفته شدن
اختلال سلوک چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر کودک شما علائم اختلال سلوک را نشان می‌دهد، باید توسط یک متخصص سلامت روان ارزیابی شود. متخصص از شما و فرزندتان سؤالاتی در مورد الگوهای رفتاری برای تشخیص می‌پرسد.
برای تشخیص اختلال سلوک، فرزند شما باید حداقل سه رفتار مشترک در اختلال سلوک را از خود نشان دهد. که پیشتر به آن پرداختیم.
فرزند شما باید حداقل یکی از رفتارها را در شش ماه گذشته نشان داده باشد. مشکلات رفتاری نیز باید به طور قابل توجهی به فرزند شما را از نظر اجتماعی و در مدرسه آسیب بزند.
اختلال سلوک چگونه درمان می‌شود؟
درمان به علائم، سن و سلامت عمومی کودک شما بستگی دارد. همچنین به شدت این وضعیت بستگی دارد.
درمان اختلال سلوک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درمان شناختی- رفتاری: کودک یاد می‌گیرد که چگونه مشکلات را بهتر حل کند، ارتباط برقرار کند و استرس را مدیریت کند. او همچنین یاد می‌گیرد که چگونه تکانه‌ها و خشم را کنترل کند.
- خانواده درمانی: این درمان به ایجاد تغییرات در خانواده کمک می‌کند. مهارت‌های ارتباطی و تعاملات خانوادگی را بهبود می‌بخشد.
- گروه درمانی همتا: کودک مهارت‌های اجتماعی و بین فردی بهتری را توسعه می‌دهد.
- داروها: داروها اغلب برای درمان اختلال سلوک استفاده نمی‌شوند. اما ممکن است کودک برای علائم یا اختلالات همزمان دیگر مانند بیش‌فعالی به آنها نیاز داشته باشد.
در مورد کودکان مبتلا به اختلال سلوک که در خانه‌های آزاردهنده زندگی می‌کنند، باید والدین به طور جداگانه مورد بررسی و در صورت نیاز درمان شوند و شیوه‌های درست برخورد با کودک و نوجوان به آنها آموزش داده شود.
اگر سوء استفاده وجود نداشته باشد، متخصص سلامت روان از رفتار درمانی استفاده می‌کند تا به کودک شما کمک کند تا یاد بگیرد چگونه احساسات خود را به درستی ابراز یا کنترل کند. متخصص سلامت روان همچنین به شما یاد می‌دهد که چگونه رفتار فرزندتان را مدیریت کنید.
از آنجایی که ایجاد نگرش‌ها و الگوهای رفتاری جدید به زمان نیاز دارد، کودکان مبتلا به اختلال سلوک معمولاً به درمان طولانی مدت نیاز دارند. با این حال، درمان زودهنگام ممکن است جلوی پیشرفت اختلال را بگیرد یا شدت رفتارهای منفی را کاهش دهد.
چشم انداز بلند مدت کودکان مبتلا به اختلال سلوک چیست؟
روند اختلال سلوك بعد از شروع متغیر است. اولین نشانه‌هاي قابل ملاحظه معمولاً در اواسط کودکی و اوایل نوجوانی پدیدار می‌شود. شروع بعد از 16 سالگی نادر است. اغلب در بزرگسالی رفع می‌شود. بخصوص اگر نشانه‌ها خفیف باشد و شروع از نوجوانی باشد، در بزرگسالی به سازگاري اجتماعی و شغلی کافی می‌رسند. اما نوع شروع زودهنگام پیش آگهی بدتري دارد.
افراد مبتلا به اختلال سلوك بعدها بیشتر در معرض خطر ابتلا به سایر اختلالات روانی هستند. دورنمای بلندمدت اختلال سلوک به شدت و فراوانی مشکلات رفتاری و عاطفی کودک بستگی دارد. کودکانی که به طور مداوم رفتارهای بسیار پرخاشگرانه، فریبکارانه یا مخرب از خود نشان می‌دهند، دورنمای ضعیف‌تری دارند. در صورت وجود سایر بیماری‌های روانی، چشم انداز بدتر می‌شود. با این حال، تشخیص سریع و دریافت درمان جامع می‌تواند به طور قابل توجهی دیدگاه کودک شما را بهبود بخشد. پس از دریافت درمان برای اختلال سلوک فرزند شما شانس بسیار بیشتری برای بهبود قابل توجه در همه زمینه‌ها و امید به آینده‌ای موفق‌تر خواهد داشت.
والدین و مراقبان نیز باید به دنبال درمان باشند. یادگیری نحوه مدیریت یک کودک مبتلا به اختلال سلوک می‌تواند برای کودک و نوجوان مفید باشد و استرس را در خانواده یا محیط اجتماعی کاهش دهد.
بدون درمان، کودک شما ممکن است مشکلات مداوم داشته باشد. آنها ممکن است نتوانند با خواسته‌های بزرگسالی سازگار شوند، که می‌تواند منجر به مشکلاتی در روابط و ناتوانی در انجام امور مربوط به شغل شود. آنها همچنین در معرض افزایش خطر سوء استفاده از مواد و مشکلات اجرای قانون هستند.
حتی ممکن است کودک شما وقتی به بزرگسالی می‌رسد به اختلال شخصیت ضد اجتماعی مبتلا شود. به همین دلیل است که تشخیص و درمان به موقع بسیار مهم است. هر چه کودک شما زودتر تحت درمان قرار گیرد، آینده بهتری در انتظارش است.
شباهت علائم اختلال سلوک با علائم اختلال شخصیت ضد اجتماعی
بسیاری از رفتارهای شخصیت ضد اجتماعی در کودکان خردسال دیده می‌شود. کودکان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی تشخیص داده نمی‌شوند. در عوض متخصصان از اصطلاح اختلال سلوک برای اشاره به کودکانی استفاده می‌کنند که به طور منظم رفتار ضد اجتماعی از خود نشان می‌دهند.
1. نقض قوانین
طبیعی است که کودکان قبل از درک عواقب آن، مرزها را آزمایش کنند. آنها ممکن است این کار را با این روش‌ها انجام دهند:
- فرار از خانه
- فرار از مدرسه
- به موقع نیامدن به خانه
کودکان زمانی که متوجه می‌شوند این کار برایشان دردسر ایجاد می‌کند، آن را متوقف می‌کنند. کودکان مبتلا به اختلال سلوک با وجود درک عواقب، به نقض قوانین ادامه می‌دهند.
2. تخریب
کودکان مبتلا به اختلال سلوک اغلب رفتارهای مخربی را نشان می‌دهند که می‌تواند افراطی باشد. این شامل:
- پاشیدن رنگ بر روی ساختمان‌های عمومی
- نفوذ به خانه‌های مردم
- سرقت اموال
- شروع آتش‌بازی با کبریت یا فندک
باز هم برخی از این رفتارها، مانند بازی با کبریت، عموماً در کودکان رایج است. با این حال، کودکان مبتلا به اختلال سلوک حتی پس از اطلاع از خطراتی که رفتارشان برای خود و دیگران ایجاد می‌کند، به انجام آنها ادامه می‌دهند.
3. پرخاشگری
اختلال سلوک اغلب شامل اعمال پرخاشگری کلامی یا فیزیکی است که می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. این اعمال ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خشونت فیزیکی، مانند مشت و لگد
- استفاده از سلاح‌هایی مانند چاقو
- توهین یا تحقیر همسالان خود
- جراحت، شکنجه یا کشتن حیوانات
- فعالیت جنسی اجباری
این جنبه از اختلال سلوک به ویژه برای کودکان خطرناک است زیرا می‌تواند منجر به مشکلات قانونی اولیه شود و اثرات مخرب آن تا بزرگسالی ادامه یابد.
4. فریبکاری
کودکان به دنبال یافتن راه‌های مختلف برای به دست آوردن چیزهایی هستند که می‌خواهند. کودکان مبتلا به اختلال سلوک به طور مداوم به دیگران دروغ می‌گویند.
سخن پایانی
داشتن فرزندی با اختلال سلوک اغلب والدین را مستأصل می‌کند اما باید تشخیص درست گذاشته شود. به طور مثال اختلال لجبازي نافرمانی شباهت‌های زیادی با اختلال سلوک دارد با این تفاوت که شدت کمتری دارد و پرخاشگری به افراد یا حیوانات را شامل نمی‌شود، یا در کودکان بیش فعال نقض حقوق دیگران دیده نمی‌شود، یا در اختلال انفجاري متناوب پرخاشگري به پرخاشگري تکانشی محدود می‌شود و از پیش برنامه‌ریزي شده نیست و به منظور دستیابی به هدفی ملموس صورت نمی‌گیرد.
بنابراین تجربه و دانش متخصص در تشخیص درست بسیار اهمیت دارد. در نهایت با تشخیص درست و اقدام به موقع می‌توان جلوی پیشرفت بیشتر بیماری و تبدیل شدن به اختلال شخصیت ضد اجتماعی را گرفت. در مواجهه با این کودکان و نوجوانان پدر و مادر حتما نیاز به گروه حمایتی دارند که می‌تواند شامل روانشناس، والدین دیگری که مشکلی مشابه دارند و یا حتی گروه حمایتی دوستان شود.
فشار روی این گروه از والدین بسیار بالاست و حمایت تا حدی تاب‌آوری آنها را بیشتر می‌کند. با توجه به طولانی بودن دوره‌ی درمان اختلال سلوک، پدر و مادر باید به لحاظ روانی آمادگی کافی داشته باشند.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینه‌‌های درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
