از احتکار تا شستن دست‌ها تا بررسی همیشگی اجاق گاز مواردی است که شاید خودتان تجربه کرده باشید و یا در نزدیکانتان شاهدش باشید. اختلال وسواس فکری عملی (OCD) یک اختلال روانی است که در آن افراد افکار، احساسات، تصاویر ناخواسته و مکرر را تجربه می‌کنند و در پاسخ به رفتارها یا اعمال ذهنی (اجبار) می‌پردازند. اغلب یک فرد مبتلا به وسواس فکری عملی احساس اجبار برای از بین بردن موقت یا کاهش تاثیر وسواس فکری را تجربه می‌کند و عدم انجام آن عمل باعث ناراحتی وی می‌شود. وسواس فکری عملی از نظر شدت متفاوت است، اما اگر این اختلال درمان نشود و فرد وسواس فکری عملی شدید را تجربه کند، می‌تواند توانایی فرد را برای عملکرد در محل کار، مدرسه یا خانه بسیار محدود کند.
اختلال وسواس فکری عملی می‌تواند با اختلالات دیگری از جمله اختلالات اضطرابی، افسردگی و اختلالات خوردن همراه باشد. این اختلال ممکن است در دوران کودکی شروع شود، اما اغلب در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود. دانشمندان بر این باورند که هم یک استعداد عصبی زیستی و هم عوامل محیطی به طور مشترک باعث ایجاد افکار ناخواسته و مزاحم و الگوهای رفتار اجباری می‌شوند.
افراد مبتلا به OCD در درجه بینش خود نسبت به این بیماری متفاوت هستند. ممکن است فردی با بینش خوب تشخیص دهد که باورهای مرتبط با وسواس در واقع درست نیست. ممکن است فردی با بینش ضعیف‌تر فکر کند که چنین باورهایی درست هستند یا احتمالاً درست هستند. شدت علائم در طول زمان متفاوت است، اما اگر این اختلال درمان نشود، می‌تواند سال‌ها یا دهه‌ها باقی بماند.
فهرست مطالب
وسواس فکری عملی چه عوارضی دارد؟
وسواس فکری عملی اختلالی است که می‌تواند جنبه‌های مختلفی از زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد:
- تلاش مداوم فرد برای رهایی از وسواس فکری و وسواس عملی تمرکز وی را کاملاً تحت الشعاع قرار می‌دهد.
- دائماً احساس اضطراب را تجربه می‌کند و آرامش از زندگی وی حذف می‌شود.
- زندگی زناشویی و روابط زناشویی به شدت آسیب می‌بیند.
- به مرور زمان درمان آن سخت‌تر می‌شود.
- به دلیل فرار از احساس ترس و اضطراب شروع به اجتناب از دیدار با افراد و محیط‌هایی می‌کند که منجر به افکار وسواسی و اعمال وسواسی می‌شود.
- بسته به نوع وسواس فکری عملی بسیاری از امور ممکن است کند پیش برود.
- جلوی پیشرفت کاری فرد را می‌گیرد.
در یک جمله در صورت عدم اقدام برای درمان، می‌تواند زندگی فرد را بسیار محدود کند.
چطور بفهمم وسواس فکری عملی دارم؟
معیارهای تشخیصی طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی برای اختلال وسواس فکری عملی شامل موارد زیر است:
- وسواس فکری، امیال یا تصاویر تکرار شونده‌ای هستند که به صورت مزاحم و ناخواسته تجربه می‌شوند و برای اکثر مردم باعث اضطراب یا پریشانی هستند. همچنین فرد سعی دارد تا این افکار را نادیده بگیرد یا متوقف کند و یا با اعمالی آنها را بی اثر کند.
- اجبارها، رفتارها یا اعمال ذهنی تکراری هستند که فرد احساس می‌کند در پاسخ به یک وسواس یا بر اساس قوانین سختگیرانه برای مقابله با اضطراب یا پریشانی مجبور به انجام آنها می‌شود. این رفتارها با هدف پیشگیری یا کاهش اضطراب و ناراحتی و جلوگیری از یک رویداد انجام می‌شوند.
- این وسواس‌ها یا اجبارها بیش از یک ساعت در روز طول می‌کشد یا باعث ناراحتی یا اختلال قابل توجه بالینی برای فرد می‌شود.
- برای تشخیص OCD، نباید قادر باشیم آنها را با تأثیرات یک ماده یا با اختلال روانی یا وضعیت پزشکی دیگر توضیح دهیم.
- اکثر افراد مبتلا به وسواس فکری عملی در پاسخ به وسواس‌های خود به اجبارها متوسل می‌شوند که ممکن است شامل رفتارهایی مانند شستشو باشد. تنظیم مجدد یا شمارش اشیاء؛ جستجوی اطمینان؛ یا چک کردن (مثلاً برای اینکه ببیند فر خاموش است یا دری قفل است). آنها همچنین می‌توانند شامل اعمال ذهنی باشند که از نظر ظاهری قابل مشاهده نیستند. اجبار ممکن است به طور موقت احساسات ناشی از یک وسواس، از جمله اضطراب، پریشانی، یا احساس اینکه چیزی درست نیست را تسکین دهد.
- افراد مبتلا به OCD ممکن است از هر آنچه باعث ایجاد وسواس و اجبار می‌شود، اجتناب کنند.
- همچنین اغلب دارای باورهای ناکارآمدی هستند که می‌تواند شامل افزایش احساس مسئولیت، عدم تحمل عدم اطمینان، کمال گرایی یا دیدگاه اغراق آمیز نسبت به اهمیت افکار نگران‌کننده باشد.
وسواس فکری عملی چگونه ایجاد می‌شود؟
اگر بخواهیم دلایل ابتلا به اختلال وسواس فکری را بیان کنیم در درجه اول باید گفت علت وسواس فکری عملی در بزرگسالان ، نوجوانان و کودکان به طور کامل شناخته نشده است و عوامل خطر ژنتیکی و محیطی وجود دارد. افرادی که والدین، خواهر و برادر مبتلا به OCD دارند، خودشان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آن هستند و مطالعات روی دوقلوها نقش تأثیر ژنتیک را در ایجاد این اختلال تأیید می‌کند.
شروع وسواس‌ها و اجبارها در اختلال وسواس فکری عملی اغلب می‌تواند در یک رویداد استرس‌زا یا تغییر زندگی که منجر به مسئولیت‌های بزرگ‌تری می‌شود، ردیابی شود. به طور مثال بلوغ می‌تواند علت وسواس فکری عملی در نوجوانان باشد که البته دلایل دیگری قطعاً با بررسی بیشتر به دست خواهد آمد.
سوء استفاده جسمی یا جنسی در دوران کودکی و سایر رویدادهای آسیب زا می‌توانند در بین علل محیطی علت وسواس فکری عملی درکودکان ، نوجوانان و بزرگسالان باشند.
تفاوت بین اجبارهای فیزیکی و اجبارهای ذهنی چیست؟
یک تصور غلط رایج این است که اجبارها باید فیزیکی باشند، مانند امتحان کردن هر صندلی در قطار یا 20 بار لمس انگشتان پا. اما اجبارها می‌توانند به صورت ذهنی نیز انجام شوند، مانند تکرار کلمات یا عبارات، تهیه فهرست ذهنی از موارد، یا دعای مداوم. اجبارهای ذهنی در OCD به اندازه اجبارهای فیزیکی آزاردهنده هستند. با این حال، اجبارهای ذهنی ذاتاً پنهان‌تر هستند، بنابراین افرادی که آنها را تجربه می‌کنند ممکن است از تشخیص طفره رفته و بدون یافتن کمک طولانی‌تر به روندی که دارند، ادامه دهند.
رابطه وسواس فکری و عدم تمرکز
هم وسواس فکری و هم وسواس عملی نیاز به توجه زیادی دارند، در نتیجه فضای کمی برای تمرکز بر هر چیز یا هر کس دیگری باقی می‌ماند. این مسأله در حدی است که برخی افراد حتی در مورد عدم توانایی در تمرکز دچار وسواس شده و سپس درگیر تشریفاتی برای نظارت بر سطح تمرکز خود می‌شوند.
انواع وسواس فکری عملی
وسواس‌ها و اجبارهایی که وسواس فکری عملی را مشخص می‌کنند، می‌توانند حول موضوعات مختلفی متمرکز شوند. پنج دسته رایج از وسواس عبارتند از:
- ترس از آلودگی (میکروب، ویروس)
- ترس از آسیب (درهای باز، آتش گرفتن پریزهای برق)
- توجه بیش از حد به نظم یا تقارن (حتی قاب عکس، مرتب بودن عمومی)
- وسواس در بدن (تنفس، بلع)
- افکار ناخواسته و مزاحم (به جهنم رفتن، آسیب رساندن به اعضای خانواده)
آیا اختلال وسواس فکری عملی از طریق عفونت ویروسی قابل ابتلا است؟
گاهی اوقات عفونت در بیماری‌های روانپزشکی نقش دارد و تحقیقات نشان می‌دهد که موارد نادر اختلال وسواس فکری عملی در کودکان را میتوان به عوارض ناشی از عفونت گلودرد استرپتوکوکی ربط داد. علائم روانپزشکی پس از عفونت ایجاد می‌شود که احتمالاً توسط پاسخ ایمنی کودک، مانند افکار یا تکانه‌های مزاحم و ناتوانی در ترک رفتارهای اجباری ایجاد می‌شود. این نشان می‌دهد که این مسیر نادر برای OCD قابل انتقال است.
چگونه می‌توانم به فرد مبتلا به OCD کمک کنم؟
اگر یکی از عزیزانتان از اختلال وسواس فکری عملی رنج می‌برد، باید چند قدم مهم بردارید.
- به فرد کمک نکنید تا اجبارها را انجام دهد، حتی اگر به نظر آرامش‌بخش می‌رسد.
- به او نگویید که «فقط آن را متوقف کن»
- به او نگویید تنبل است یا اراده ندارد.
- در عوض، در مورد این بیماری تحقیق کنید و بدانید با روان‌درمانی و دارو قابل درمان است.
آیا وسواس فکری عملی درمان دارد؟
اختلال وسواس فکری عملی معمولاً با روان درمانی، دارو درمانی یا هر دو به طور همزمان که بهترین گزینه برای جوانان مبتلاست، درمان می‌شود.
اشکال درمان مبتنی بر تحقیقات برای درمان OCD شامل درمان شناختی-رفتاری CBT که برای درمان طیف وسیعی از اختلالات استفاده می‌شود و نوع خاصی از CBT به نام مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP)است. در ERP، فرد مبتلا به وسواس فکری عملی در ابتدا توسط یک درمانگر هدایت می‌شود، در معرض افکار، چیزها یا موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد که اضطراب ایجاد می‌کند یا منجر به وسواس و اجبار می‌شود و با انجام این کار، یاد می‌گیرد که درگیر اجبارهای همیشگی نباشد. هدف این رویکرد کاهش تدریجی اضطراب ناشی از چنین افکار و برخوردهایی است تا فرد بتواند علائم وسواس فکری عملی را بهتر مدیریت کند.
این اختلال معمولاً مزمن است. سال‌ها و حتی دهه‌ها ادامه می‌یابد. اگرچه شدت علائم ممکن است در طول سال‌ها کاهش یابد. هر دو رویکرد دارویی و رفتاری به ویژه پیشگیری از مواجهه و پاسخ ثابت کرده‌اند که درمان‌های موثری هستند و به افراد مبتلا به OCD اجازه می‌دهند زندگی شاد و رضایت بخشی داشته باشند. روان درمانی به طور کلی بر دو جنبه از اختلال تمرکز دارد: آشکار کردن افکار غیرمنطقی درگیر در این بیماری و قرار دادن تدریجی بیماران در معرض شی یا ایده ترسناک تا زمانی که نسبت به آن حساسیت زدایی شوند و بتوانند اضطراب را بدون درگیر شدن در تشریفات اجباری تحمل کنند.
روش درمان پیشگیری از مواجهه و پاسخ (ERP) چگونه کار می‌کند؟
پیشگیری از مواجهه و پاسخ یک درمان خط مقدم برای اختلال وسواس فکری عملی است. ERP نوعی درمان رفتاری شناختی است و شامل قرار دادن ایمن بیمار در معرض محرک‌های ترسناک (قرار گرفتن در معرض) و جلوگیری از مراسم معمول است که در پاسخ انجام می‌دهند (پیشگیری از پاسخ).
به عنوان مثال، اگر بیمار در مورد آلودگی که منجر به ابتلا به یک بیماری کشنده می‌شود وسواس دارد، درمانگر ممکن است به او کمک کند سینک، دستگیره در یا زمین را لمس کند و سپس از او بخواهد ناهار را بدون اینکه اجازه شستن دست‌هایش را داشته باشد، بخورد. اگرچه در ابتدا اضطراب‌آور است، اما به بیمار کمک می‌کند تا بیاموزد که ترس او محقق نمی‌شود.
دو مدل پیشنهاد می‌کنند که چرا ERP موثر است. مدل عادت‌سازی می‌گوید عادت کردن به محرک‌های ترسناک، رفتارها را تغییر می‌دهد، که به نوبه خود باورها را تغییر می‌دهد، که به نوبه خود احساسات دخیل را تغییر می‌دهد. مدل یادگیری بازدارنده نشان می‌دهد که ارتباط قطع نشده است، اما بیماران انعطاف‌پذیری شناختی و عاطفی را در مورد اینکه چه نتایجی می‌تواند در حضور محرک ترسناک وجود داشته باشد، توسعه می‌دهند.
چطور بر وسواس فکری غلبه کنیم؟
صرف تلاش برای سرکوب افکار ناراحت‌کننده کارساز نیست. در یک آزمایش معروف، روانشناس دانیل وگنر از شرکت‌کنندگان در مطالعه خواست که به خرس‌های سفید فکر نکنند و طبیعتاً خرس‌های سفید تمام چیزی بود که می‌توانستند به آن فکر کنند.
در عوض، چند تکنیک شناختی به غلبه بر افکار وسواسی در اختلال وسواس فکری عملی کمک کند. یکی این است که ثابت کنید افکار با قرار دادن خود (یا افکارتان) در معرض ترس شما، که جزئی از مواجهه درمانی برای OCD است، واقعیت را کنترل نمی‌کنند یعنی همان قرار گرفتن در معرض و پیشگیری از پاسخ. یکی دیگر این است که وسواس خود را “شناور” کنید. به جای تلاش برای خلاص شدن از شر آن، تصور کنید که در رودخانه شناور است و با تمرکز بر تنفس خود کوچکتر می‌شود.
آیا می‌توانید به طور کامل از OCD بهبود پیدا کنید؟
تشخیص و درمان به موقع می‌تواند در برخی موارد منجر به بهبودی کامل شود. در حالی که وسواس‌ها و اجبارها برای بسیاری دیگر به طور کامل ناپدید نمی‌شوند، درمان هنوز به آنها اجازه می‌دهد تا زندگی رضایت بخشی داشته باشند. داشتن انتظارات واقع بینانه برای بهبودی می‌تواند کمک کند. افرادی که انتظار دارند اختلال وسواس فکری عملی خود را به طور کامل از بین ببرند ممکن است از پزشک، خود و زندگی خود ناامید شوند. اما افرادی که انتظار دارند اختلال وسواس فکری عملی بخش کوچکتری از زندگی آنها را اشغال کند یا گاهی موجب آزار شود، اما مهارت‌های لازم برای مدیریت آن را داشته باشند، شادتر و راضی‌تر هستند.
چگونه میتوان از شدید شدن این بیماری جلوگیری کرد؟
بازگشت مختصر یا جزئی علائم مانند رفتارهای اجباری، می‌تواند به دلیل استرس، تغییر زندگی یا محیط‌های جدید باشد که وسواس را برمی‌انگیزد. اما مسائل نباید منجر به عود کامل شوند. برای جلوگیری از عود، افراد می‌توانند تشخیص دهند که چه چیزی باعث شکست شده است و برنامه‌ای برای هدایت آن وضعیت در آینده ایجاد کنند. ادامه تمرین CBT ویا ERP کلید حفظ بهبودی است.
آیا OCD به دلیل کووید 19 افزایش یافته است؟
این احتمال وجود دارد که بیماری همه‌گیر باعث OCD برای برخی از افراد مستعد شده باشد، اما به طور کلی کووید 19 اختلال وسواس فکری عملی ایجاد نکرده است. یک تمایز کلیدی این است که ترس از ابتلا یا انتقال ویروس کرونا دلیل واقعی نگرانی است. در بیشتر موارد، شستن و ضدعفونی اضافی دست‌ها نیز منجر به اختلال در زندگی روزمره نشده است. در مقابل، فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی ممکن است شروع به شستن دست‌های خود به قدری کند که خون بیاید. در کل میتوان به کرونا به عنوان یک عامل محیطی استرس زا نگاه کرد که شاید در افراد مستعد شرایط ایجاد OCD را فراهم کند اما به خودی خود منجر به اختلال وسواس فکری عملی نمی‌شود.
سخن پایانی
اختلال وسواس فکری عملی اختلالی است که کیفیت زندگی افراد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و مانعی برای لذت بردن از بسیاری لحظات زندگی است. بخصوص وقتی وسواس فکری عملی در حد شدید است می‌تواند به طور کلی زندگی فرد را مختل کند و حتی بر زندگی زناشویی وی اثر منفی بگذارد. به همین دلیل تشخیص زودهنگام آن و اقدام برای درمان بسیار مفید است. همچنین داشتن نگاهی واقع‌بینانه نسبت به درمان می‌تواند در روند بهبود شرایط اثرگذار باشد. ما در ماروم با متخصصین با تجربه برای درمان این اختلال آماده ارائه خدمات به شما عزیزان هستیم.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینه‌‌های درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment