ایام امتحانات نزدیک است و دانشجویان و دانش‌آموزان، دغدغه این ایام را دارند و نگرانی آن‌ها بیشتر از قبل است. کرونا و چالش‌های پیش آمده در یک سال و نیم اخیر نیز، این نگرانی‌ها را بیشتر کرده و ابهام درباره‌ی مجازی و حضوری بودن امتحانات، اغلب دانشجویان و دانش‌آموزان را کلافه کرده است. حال سؤال اینجاست که در این آشفتگی چطور می‌شود درس خواند؟ اگر شما هم نمی‌دانید در این ایام چگونه درس بخوانید و امتحانات را پشت سر بگذراید، در این مقاله همراه ماروم باشید تا با تکنیک‌هایی درباره‌ی درس خواندن به صورت مؤثر بیشتر آشنا شوید.
قبل از هر چیز باید چند نکته‌ی مهم درباره‌ی درس خواندن را مرور کنیم:
- قرار نیست سخت درس بخوانید، بلکه باید هوشمندانه درس خواند!
- عادات خود هنگام درس خواندن را شناسایی کنید، این عادت‌ها نقش مهمی در کیفیت درس خواندن شما دارند.
- باید بدانید که یک مطالعه مؤثر چه ویژگی‌هایی دارد.
اما یک مطالعه مؤثر، چه ویژگی‌هایی دارد و چطور می‌شود به صورت مؤثر و کارآمد درس خواند؟
فهرست مطالب
خواندن، یادگیری و مطالعه نیست!
باید بدانید که مرور جزوه‌ها، یادداشت برداری و مطالعه کتاب، تمام آن چیزی نیست که یادگیری را برای شما رقم بزند. یادگیری زمانی اتفاق می‌افتد که شما به صورت فعال، درگیر محتوای درسی خود باشید و به صورت چند جانبه آن را درک کنید. ورق زدن کتاب در شب امتحان و یا خواندن جزوات کلاسی، کمک چندانی به شما نخواهد کرد! بنابراین سعی کنید با محتوای درسی، درگیر شوید و آن را برای خود معنا کنید. این نکته را فراموش نکنید که اگرچه مرور و پیش‌خوانی دروس، یادگیری آن‌ها را برای شما آسان‌تر می‌کند، اما تا زمانی که با محتوای درسی خود، ارتباط برقرار نکنید، یادگیری عمیقی نخواهید داشت. برای یادگیری عمیق شما باید مشارکت فعال داشته باشید.
مشارکت فعال یعنی همان فرآیند ساختن معنا از درسی که می‌خوانید و بسط دادن آن به حرف‌های معلم، برقراری ارتباط با آموخته‌های قبلی و کاربست آن در مثال‌های مختلف. یادتان باشد که هایلایت کردن و خط کشیدن قسمت‌های مهم درس، به تنهایی کافی نیست! اگرچه یادداشت برداری، خلاصه‌نویسی و هایلایت کردن به مشارکت فعال شما کمک می‌کنند اما در این شیوه از درس خواندن، هدف شما یادگیری عمیق محتوای درسیتان است.
احتمالاً با خود بگویید چطور می‌شود، مشارکت فعال داشت؟ در ادامه برای شما نکاتی را خواهیم گفت که کمکتان کند تا یادگیری عمیق‌تری داشته باشید و با محتوای درسی خود، درگیر شوید:
- یک نمودار راهنما برای خود بسازید. قبل از هر چیز سؤالات و مسائلی که باید یاد بگیرید را مشخص کنید. سپس به دنبال پاسخ کامل مسائل درسیتان باشید. حتی می‌توانید خودتان نیز آزمون طراحی کنید.
- معلم شوید! مفاهیم درسی را با صدای بلند بیان کنید. دقیقاً همانطور که معلم و یا استادتان درس را به شما آموزش می‌دهند. شما نیز برای دانشجویان فرضی خود، مفاهیم را آنطور که متوجه شدید و با زبان خودتان بیان کنید.
- به دنبال مثال باشید! سعی کنید در جستجوی موقعیت‌هایی باشید که مفاهیم در آن‌ها رقم می‌خورد. مثلاً اگر در حال مطالعه یک نظریه درباره‌ی انگیزه تحصیلی هستید و عوامل مرتبط با آن را می‌خوانید، این مفاهیم را در زندگی حقیقی خود جستجو کنید.
- نقشه مفهوم و نمودار درختی ترسیم کنید. اینطور هم یک خلاصه‌ای از آن درس را برای خود می‌نویسید، هم ارتباط میان مفاهیم را بهتر به ذهن خواهید سپرد.
- نماد سازی کنید! گاهی استفاده از نمادهای متفاوت برای یادگیری محتوای درسی به شما کمک خواهد کرد. برای مفاهیم مختلف، نمادهای خاص خود را در نظر بگیرید.
- سؤال بپرسید! هنگام مطالعه کتاب درسی، یا جزوه کلاسی، از خود بپرسید هدف نویسنده یا معلم از بیان این مفهوم چه بوده ؟ چرا در این پاراگراف به این نکته اشاره شده است. گاهی خود را جای نویسنده یا معلم قرار دهید و با خود بگویید اگر من می‌خواستم این موضوع را بیان کنم از چه کلمات و جملاتی استفاده می‌کردم؟
به طور کلی باید بدانید که برنامه‌ریزی و سازماندهی اطلاعات به شما کمک می‌کند تا به صورت فعال، محتوای درسی را یاد بگیرید. بهتر است هنگام مطالعه برای امتحانات در ابتدا محتوای درسی خود را سازماندهی کنید و مطالعه خود را بر اساس عناوینی که طبقه‌بندی کردید آغاز نمایید. فهرست کتاب درسی شما، می‌تواند راهنمای مناسبی برای شروع باشد! اساتید نیز اغلب در طول کلاس‌ها، به عناوین فرعی اشاره می‌کنند. جمع‌بندی از محتوای درسی و طبقه‌بندی آن، به شما کمک می‌کند تا بدانید که باید از کجا شروع کنید و مسیر مطالعه را چطور پیش بروید؟
درباره‌ی چرخه‌ی مطالعه بدانید!
فرانک کریست، چرخه‌ی مطالعه را اینطور معرفی می‌کند:
مراحل مختلف مطالعه شامل پیش‌نمایش، حضور در کلاس، مرور، مطالعه و ارزیابی درک از مطالعه است. اگرچه شاید این مراحل به نظر بدیهی برسد اما هر کدام سهم مهمی در فرآیند یادگیری دانشجویان ایفا می‌کند. بنابراین بهتر است دانشجویان به جای راه‌های میانبر، به دنبال مسیری باشند که یادگیری عمیق را برای آن‌ها رقم بزند. به عنوان مثال اغلب دانشجویان از پیش‌خوانی درس قبل از کلاس، اجتناب می‌کنند چون اینطور تصور می‌کنند که در کلاس درس، استاد مطالب را به آن‌ها خواهد آموخت.
پیش‌خوانی محتوای درسی، یک فرصت طلایی برای یادگیری عمیق است؛ چرا که به دانشجویان فرصت یادگیری توزیع‌شده را خواهد داد. در واقع با پیش‌خوانی محتوای درس، یادگیری در کلاس و سایر مراحل چرخه‌ی مطالعه، به نحو بهتری پیش خواهد رفت. بنابراین ارتقا میزان دانش درباره‌ی چرخه‌ی مطالعه و فرآیند یادگیری، به دانشجویان کمک می‌کند تا مطالعه مؤثرتری داشته باشند.
گاهی فاصله انداختن نیز خوب است!
خوابگاه‌های دانشجویی در شب امتحان، دیدنی است! تعداد زیادی از دانشجویان که شب را تا صبح به قصد مطالعه بیدار می‌مانند و همچون دونده‌های مسابقه دو ماراتن، در رقابت هستند تا کتاب‌ها را تمام کنند! اما باید این را گفت که این شیوه از درس خواندن کاملاً غیر اصولی است. یکی از تأثیرگذارترین استراتژی‌های یادگیری، تمرین توزیع‌شده است. به این معنا که یادگیری در بازه زمانی، به صورت مداوم و کوتاه مدت رقم بخورد. یعنی در طول چند هفته و چند ماه، مطالعه‌ی درس‌هایتان را تقسیم‌بندی کنید. مثلاً هر روز تنها یک ساعت را برای درسی اختصاص دهید که برای شما دشوار است. این شیوه از درس خواندن، نه تنها یادگیری عمیق‌تری برای شما خواهد داشت بلکه تمرکز و توجهتان حین مطالعه را افزایش خواهد داد. نکته مهم این است که :
چگونه از زمان مطالعه‌ی خود استفاده می‌کنید، نه اینکه چه مدت زمانی مطالعه می‌کنید!
کیفیت مطالعه شما اهمیت دارد، نه مدت زمان آن! ساعت‌ها درس خواندن، بدون توجه و تمرکز هیچ پیامد ارزشمندی برای شما نخواهد داشت.
بنابراین برای تغییر روتین مطالعه‌ی خود به روشی که برای شما توضیح دادیم، باید برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشید و بر آن نظارت کنید. داشتن فهرستی از وظایف و کارهای روزانه، به شما کمک می‌کند تا برای مطالعه و یادگیری محتوای درسی به صورت منظم زمان بگذارید و یادگیری خود را به صورت توزیع شده انجام دهید. اما به خاطر داشته باشید که به صورت واقع‌بینانه برنامه‌ریزی کنید و بیشتر از توانمندی و زمانی که دارید، به یادگیری نپردازید.
سعی کنید به جای اختصاص دادن سه ساعت برای مطالعه درس، این سه ساعت را تقسیم کنید به فاصله‌های کوتاه مدت در طول هفته. به این نحو، میزان زمان مطالعه شما یکسان خواهد بود اما تقسیم‌بندی آن در طول یک هفته، یادگیریتان را بادوام‌تر خواهد کرد. این روش همچنین به شما کمک می‌کند تا اهمال‌کاری کمتری داشته باشید و پروژه‌های درسیتان را به تعویق نیندازید و آن‌ها را در دقیقه 90 انجام ندهید. زیرا برای انجام این روش نباید همه‌ی کارها را بگذارید برای یک مرحله! بلکه باید توسط برنامه‌ریزی مدت زمانی را به صورت مداوم برای انجام تکلیف و یا پروژه‌ی مورد نظر انجام دهید.
علاوه بر این، به یادسپاری برای دروسی که اطلاعات حفظی زیادی دارد، با این روش آسان‌تر خواهد بود. شما می‌توانید با استفاده از فلش کارت و یادداشت برداری، مطالبی که باید به حافظه بسپارید را هر روز مرور کنید و در طولانی مدت، یادگیری عمیقی داشته باشید.
خوب است که فشرده درس بخوانید!
همانطور که قبل‌تر نیز گفتیم، همه‌ی انواع درس خواندن، کیفیت مشابهی ندارند! گاهی نیاز است که فشرده درس خواند! در واقع، در نظر گرفتن مدت زمان محدود و فشرده برای درس خواندن، به شما کمک می‌کند تا با حداقل زمان هدررفته، درس را مطالعه کنید. شاید تا به حال تجربه کرده باشید که هنگامی که زمان زیادی برای کاری دارید، به احتمال بیشتری آن را به تعویق می‌اندازید. اما اگر به شما بگویند همین فردا موعد تحویل پروژه‌ی شما به اتمام می‌رسد، احتمالاً تا فردا پروژه را آماده کنید. بنابراین وقتی شما بازه‌های زمانی نیم ساعته برای درس خواندن در نظر می‌گیرید، به شکل کارآمدتر و با بازدهی بیشتری مطالعه خواهید کرد. در واقع زمان‌های کوتاه و فشرده، در قیاس با زمان طولانی برای مطالعه، مؤثرتر هستند.
در این تکنیک، بازه‌های زمانی 30 تا 45 دقیقه‌ای با به کارگیری راهبردهای یادگیری، خروجی مطلوبی را برای شما به دنبال خواهد داشت. به علاوه هنگامی که شما میان این بازه‌های زمانی استراحت کنید، به یادسپاری اطلاعات به صورت اصولی اتفاق می‌افتد و سردرگمی شما درباره‌ی محتوای درسی کاهش خواهد یافت. به این نحو، اهمال‌کاری کمتری خواهید داشت و از درس خواندن فرار نخواهید کرد!
سکوت همیشه خوب نیست!
مکان مناسب برای مطالعه را پیدا کنید. سکوت کتابخانه لزوماً برای همه مناسب نیست! بسیار مهم است تا بدانید چه محیطی برای شما مناسب است و آنجا را برای مطالعه انتخاب کنید. شاید شما از آن دسته افرادی باشید که ترجیح می‌دهید در محیطی درس بخوانید که مقداری صدای محیط در آن باشد! شاید اصلاً سکوت، تمرکز حواس را از شما بگیرد.
بنابراین باید بدانید که هیچ فرمول واحد و یکسانی وجود ندارد. سکوت کتابخانه برای برخی از افراد، به اندازه‌ی صدای مخاطبین یک کنسرت، حواس‌پرتی ایجاد می‌کند. بنابراین به دنبال شناخت آنچه باشید که برای شما بهتر نتیجه می‌دهد.
انجام همزمان چند کار را کنار بگذارید!
پژوهش‌های متعددی گزارش می‌کنند که انجام همزمان چند کار باهم، نه تنها عملکرد و کارآمدی را بهبود نمی‌بخشد بلکه اثرات منفی بر آن به جای می‌گذارد. برای آنکه هوشمندانه تلاش کنید، باید حواس‌پرتی را در مدت زمان مطالعه کاهش دهید. شبکه‌های اجتماعی، ارسال پیام و پاسخ به ایمیل‌ها، مواردی هستند که کیفیت مطالعه شما را کاهش می‌دهند.
این شیوه از درس خواندن، صرفاً مدت زمان زیادی را از شما خواهد گرفت و شما را کلافه خواهد کرد. اگر برای درس خواندن نیازی به کامپیوتر و تلفن همراه خود ندارید، بهتر است آن‌ها را از خود دور نمایید. اگر هم برای مطالعه باید در دسترس باشند، می‌توانید از نرم‌افزارهایی استفاده کنید که دسترسی شما به نرم‌افزارهایی مثل اینستاگرام و تلگرام را محدود می‌کنند. همچنین می‌توانید گوشی خود را به حالت “مزاحم نشوید” و یا “هواپیما” قرار دهید. با این شیوه، شما زمان فشرده‌ای را به درس خواندن اخصاص می‌دهید و می‌توانید در زمان استراحت، به خود پاداش دهید.
فرمول خاص خود را پیدا کنید.
یادتان هست در موارد قبلی به این نکته اشاره کردیم که سکوت برای همه مناسب نیست! درباره‌ی ساعت مطالعه نیز این موضوع به همین نحو است. قرار نیست همه سحرخیز شوند تا در ابتدای صبح درس بخوانند. شاید شما سکوت و آرامش شب را برای مطالعه ترجیح دهید. شاید هم عصر، زمان مناسبی برای شما باشد. فرقی نمی‌کند چه زمانی در روز را برای درس خواندن انتخاب می‌کنید، تنها تلاش کنید که قواعد مرتبط با یادگیری عمیق را در زمان مطالعه رعایت کنید.
حواستان به تقویم باشد!
برنامه‌ریزی و مدیریت زمان، خود موضوعی است که نیاز دارد تا به صورت جزئی بررسی شود. ماروم در آینده به صورت مفصل برای شما درباره‌ی برنامه‌ریزی خواهد گفت. اما به خاطر داشته باشید که درس خواندن و یادگیری بدون برنامه‌ریزی بسیار سخت خواهد بود. خصوصاً اگر تصمیم داشته باشید که به صورت اصولی به این موضوع توجه کنید. بنابراین تعیین لیست کارها و در نظر گرفتن میزان زمان مورد نیاز برای هر یک از آن‌ها، به شما نقشه‌ای از مسیر پیش‌رو نشان خواهد داد.
به آرامش قبل از طوفان توجه کنید!
هفته‌هایی که کارتان سبک است را دست کم نگیرید! این زمان، بهترین موقعیتی است که به شما کمک می‌کند تا حجم زیاد کارهای هفته‌های پیش‌رو را کم کنید! بنابراین از زمان‌های اضافه کمک بگیرید و با برنامه‌ریزی، از تلنبار شدن حجم زیادی از درس‌های نخوانده، جلوگیری کنید.
مارومی‌های عزیز، در این مقاله برای شما درباره‌ی راهبردهایی گفتیم که می‌توانند به شما کمک کنند تا به نحو مؤثرتری درس بخوانید و از مسیر یادگیری و علم‌آموزی خود لذت ببرید. همراه ماروم باشید تا نحوه برنامه‌ریزی و مدیریت زمان را نیز بیشتر بشناسید.
معرفی نویسنده: زینب سیارفرد
کارشناسی روانشناسی را در دانشگاه بیرجند گذراندم و در حال حاضر دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی شناختی دانشگاه تربیت مدرس هستم.
خودم رو یک جستجوگر می‌دونم که به نوشتن علاقه داره و همیشه از شناخت جهان اطرافش به وجد میاد.
No comment