بازی درمانی در روانشناسی نوعی درمان است که عمدتاً برای کودکان استفاده می‌شود. زمانی که کودکان نتوانند احساسات خود را پردازش کنند یا مشکلات خود را به والدین یا دیگر بزرگسالان بیان کنند، بازی درمانی بسیار مفید است. اگرچه به ظاهر گاهی بازی معمولی به نظر می‌رسد، اثر بازی درمانی بسیار عمیق‌تر و بیشتر از این حرفاست. یک درمانگر آموزش دیده می‌تواند از زمان بازی برای مشاهده و کسب بینش در مورد مشکلات کودک استفاده کند. سپس درمانگر می‌تواند به کودک کمک کند تا احساسات را کشف و با آسیب‌های حل نشده مقابله کند.
از طریق بازی، کودکان می‌توانند مکانیسم‌های مقابله‌ای جدید و نحوه تغییر جهت دادن رفتارهای نامناسب را بیاموزند. در این مقاله به فواید و انواع بازی درمانی و رویکردهای آن خواهیم پرداخت.
فهرست مطالب
فواید بازی درمانی چیست؟
طبق گفته سازمان حرفه‌ای Play Therapy International، تا 71 درصد از کودکانی که به بازی درمانگر مراجعه می‌کنند تغییرات مثبتی را تجربه می‌کنند. در حالی که برخی از کودکان ممکن است با تردید شروع به همکاری کنند، به مرور اعتماد به درمانگر بیشتر می‌شود. همانطور که آنها راحت‌تر می‌شوند و پیوندشان با درمانگر تقویت می‌شود، کودک در بازی خلاق‌تر و در کلام همراه‌تر می‌شود.
برخی از مزایای بالقوه بازی درمانی عبارتند از:
- مسئولیت بیشتر در قبال برخی رفتارها
- توسعه راهبردهای مقابله‌ای و مهارت‌های حل مسئله خلاق
- احترام به خود
- همدلی و احترام به دیگران
- کاهش اضطراب
- یادگیری کامل تجربه کردن و بیان احساسات
- مهارت‌های اجتماعی قوی‌تر
- روابط خانوادگی قوی‌تر
- بهبود استفاده از زبان
- بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت
اگر برای کودک شما یک بیماری روانی یا جسمی تشخیص داده شده، بازی درمانی جایگزین داروها یا درمان‌های ضروری دیگر نمی‌شود. بازی درمانی را گاهی می‌توان به تنهایی و یا در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده کرد.
سن و شرایط استفاده از بازی درمانی
اگرچه افراد در هر سنی می‌توانند از بازی درمانی بهره ببرند، اما معمولاً برای کودکان بین 3 تا 12 سال استفاده می‌شود. بازی درمانی ممکن است در شرایط مختلفی مفید باشد، مانند:
- مواجهه با اقدامات پزشکی، بیماری مزمن یا مراقبت‌های تسکینی
- تأخیر رشدی یا اختلالات یادگیری
- رفتارهای مشکل‌ساز در مدرسه
- رفتار پرخاشگرانه یا عصبانی
- مسائل خانوادگی مانند طلاق، جدایی یا مرگ یکی از اعضای نزدیک خانواده
- بلایای طبیعی یا حوادث آسیب‌زا
- خشونت خانگی، سوء استفاده یا بی‌توجهی
- اضطراب، افسردگی و اندوه
- اختلالات خوردن
- مشکل در آداب توالت رفتن
- اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
- اختلال طیف اوتیسم (ASD)
بازی درمانی چگونه کار می‌کند؟
کمی شکاف ارتباطی بین کودکان و بزرگسالان وجود دارد. بسته به سن و مرحله رشد، کودکان به راحتی مهارت‌های زبانی بزرگسالان را ندارند. آنها ممکن است چیزی را احساس کنند، اما در بسیاری از موارد، یا نمی‌توانند آن را به بزرگسالان بیان کنند یا بزرگسال قابل اعتمادی ندارند که آن را با او مطرح کنند. از سوی دیگر، بزرگسالان می‌توانند نشانه‌های کلامی و غیرکلامی کودک را اشتباه تعبیر کنند یا به طور کامل نادیده بگیرند.
کودکان از طریق بازی یاد می‌گیرند جهان و جایگاه خود را در آن درک کنند. بازی جایی است که آنها آزادند تا احساسات درونی و عمیق‌ترین احساسات خود را به نمایش بگذارند. اسباب‌بازی‌ها می‌توانند به عنوان نماد عمل کنند و معنای بیشتری پیدا کنند. البته اگر بدانید، باید به دنبال چه چیزی باشید. از آنجایی که کودک نمی‌تواند به اندازه کافی خود را در دنیای بزرگسالان بیان کند، درمانگر به کودک در دنیای خود و در سطح خود کودک می‌پیوندد. در حین بازی، کودک ممکن است کمتر تحت مراقبت قرار گیرد و تمایل بیشتری برای به اشتراک گذاشتن احساسات خود داشته باشد. کودکان در بازی تحت فشار نیستند، آنها اجازه دارند در زمان خود و با روش ارتباطی خود این کار را انجام دهند. انواع بازی در این روش درمانی، بسته به درمانگر و نیازهای خاص کودک متفاوت خواهد بود.
مراحل درمان با بازی درمانی چگونه است؟
برای شروع، درمانگر ممکن است بخواهد کودک را در حال بازی مشاهده کند، همچنین ممکن است بخواهد با کودک، والدین یا معلمان مصاحبه جداگانه انجام دهند. پس از یک ارزیابی کامل، درمانگر برخی از اهداف درمانی را تعیین می‌کند، در مورد محدودیت‌هایی که لازم است، تصمیم می‌گیرد و برنامه‌ای برای چگونگی ادامه آن تدوین می‌کند.
بازی درمانگران به نحوه برخورد کودک با جدا شدن از والدین، نحوه بازی تنها و نحوه واکنش آنها هنگام بازگشت والدین توجه می‌کنند. در مورد نحوه تعامل کودک با انواع مختلف اسباب بازی‌ها و نحوه تغییر رفتار آنها از جلسه‌ای به جلسه دیگر می‌توان چیزهای زیادی فهمید.
درمانگر از بازی برای نشان دادن ترس‌ها و اضطراب‌ها، به عنوان یک مکانیسم تسکین‌دهنده یا برای درمان و حل مشکل استفاده می‌کند. بازی درمانگران از این مشاهدات به عنوان راهنمایی برای مراحل بعدی استفاده می‌کنند. هر کودک متفاوت است، بنابراین درمان متناسب با نیازهای فردی کودک انجام می‌شود. با پیشرفت درمان، رفتارها و اهداف را می‌توان مجددا ارزیابی کرد. در برخی موارد، بازی درمانی خانواده محور مدنظر است و درمانگر والدین، خواهر و برادر یا سایر اعضای خانواده را وارد بازی درمانی می‌کند. این شیوه می‌تواند به آموزش حل تعارض و بهبود پویایی خانواده کمک کند.
انواع بازی درمانی در روانشناسی
جلسات معمولا 30 دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد و یک بار در هفته یا بیشتر برگزار می‌شود. تعداد جلسات مورد نیاز به کودک و میزان پاسخ او به این نوع درمان بستگی دارد. بازی درمانی فردی و گروهی انجام می‌شود. انواع بازی درمانی می‌تواند دستوری یا غیر مستقیم باشد.
- دستوری: در رویکرد دستورالعمل، درمانگر با مشخص کردن اسباب‌بازی‌ها یا بازی‌هایی که در جلسه استفاده می‌شود، رهبری را بر عهده خواهد گرفت. درمانگر بازی را با هدفی خاص هدایت می‌کند.
- رویکرد غیر مستقیم: ساختار کمتری دارد. کودک می‌تواند اسباب بازی‌ها و بازی‌ها را به دلخواه انتخاب کند. در این شیوه کودکان آزادند که به روش خودشان با دستورالعمل‌ها یا وقفه‌های کمی بازی کنند. درمانگر از نزدیک مشاهده خواهد کرد و در صورت لزوم مشارکت می‌کند.
جلسات باید در محیطی برگزار شود که کودک احساس امنیت کند و محدودیت‌های کمی وجود داشته باشد. درمانگر ممکن است از تکنیک‌هایی استفاده کند که شامل موارد زیر است:
- تجسم خلاق
- داستان سرایی
- نقش آفرینی
- گوشی‌های اسباب بازی
- حیوانات عروسکی و ماسک
- عروسک، فیگورهای اکشن
- هنر و صنایع دستی
- آب بازی و شن بازی
- بلوک‌ها و اسباب‌بازی‌های ساختمانی
- رقص و حرکت خلاق
- بازی موزیکال
نمونه‌هایی از بازی درمانی
بسته به کودک و موقعیت، درمانگر به سمت روش‌های خاصی از بازی راهنمایی می‌شود یا به کودک اجازه می‌دهد خودش انتخاب کند. راه‌های مختلفی وجود دارد که درمانگر می‌تواند از بازی درمانی برای شناخت کودک و کمک به او برای مقابله با مشکلاتش استفاده کند. به عنوان مثال، درمانگر ممکن است به کودک، خانه عروسک و تعدادی عروسک پیشنهاد دهد و از او بخواهد تا مشکلاتی را که در خانه دارد، حل کند و یا کودک را تشویق کند تا از عروسک‌های دستی برای بازآفرینی چیزی که به نظر وی استرس‌زا یا ترسناک است، استفاده کند.
گاهی بازی درمانی در منزل توسط درمانگر و یا والدین آموزش دیده انجام می‌شود.درمانگر ممکن است از فرزند شما بخواهد که یک داستان “روزی روزگاری” تعریف کند تا ببینند کودک چه چیزی را به نمایش می‌گذارد یا داستان‌هایی بخواند که مشکلی مشابه مشکل فرزند شما را حل کند. این روش به عنوان کتاب درمانی برای کودکان نیزنامیده می‌شود.
پرسیدن سوال در حالی که کودک شما در حال طراحی یا نقاشی است، کمک می‌کند تا در مورد فرآیند فکری خود بینش به دست آورد. برای تشویق به حل مسئله، همکاری با دیگران و مهارت‌های اجتماعی نیز با کودک بازی‌های مختلفی می‌شود.
رویکرد بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی روان تحلیلی با جهت‌گیری روانکاوانه بر نمادها تأکید دارد. نمادها معنی دارد و به ترتیب بر اضطراب‌ها، دفاع‌ها و خیالات متمرکز است. علائم پویا و متنوع هستند. در بازی درمانی روان پویشی درمانگر بررسی می‌کند که چگونه احساسات کودکان آنها را به نشان دادن برخی رفتارهای دردسرساز سوق می‌دهد. در بازی درمانی شناختی رفتاری درمان بر اساس تئوری‌های رفتاری و شناختی در زمینه رشد عاطفی و سلامت روان است و بیشتر در کودکان دو سال و نیم تا 8 سال استفاده می‌گردد.
بازی درمانی برای بزرگسالان
بازی فقط برای بچه‌ها نیست و بازی درمانی هم همین‌طور. نوجوانان و بزرگسالان نیز ممکن است در بیان احساسات درونی خود با کلمات مشکل داشته باشند. بزرگسالانی که می‌توانند از بازی درمانی سود ببرند، شامل افرادی هستند که تحت تأثیر موارد زیر قرار دارند:
- ناتوانی‌های ذهنی
- زوال عقل
- بیماری مزمن، مراقبت تسکینی و مراقبت در آسایشگاه
- مصرف مواد
- تروما و آزار جسمی
- مسائل مدیریت خشم
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- مسائل حل نشده دوران کودکی
هنگام کار با بزرگسالان، یک درمانگر ممکن است از نقش آفرینی نمایشی استفاده کند تا به شما کمک کند با احساساتی که صحبت کردن در مورد آنها سخت است، ارتباط بگیرید. این درمان‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا روی استراتژی‌هایی برای مقابله با سناریوهای خاص کار کنید.
بازی از هر نوعی حتی مواردی مثل هنر و صنایع دستی یا موسیقی و رقص، می‌تواند به شما کمک کند تا از استرس‌های زندگی روزمره رها شوید. هنردرمانی، موسیقی درمانی و ورزش می‌تواند به آشکار شدن آسیب‌های پنهان و بهبودی کمک کند. تحت راهنمایی یک درمانگر باتجربه، بازی می‌تواند ابزار ارزشمندی برای رساندن شما به جایی که می‌خواهید باشد.
این روش درمان برای بزرگسالان گاهی به عنوان مکمل سایر انواع درمان و داروها استفاده می‌شود. مانند کودکان، درمانگر بازی درمانی را با نیازهای خاص شما تنظیم می‌کند.
کلام پایانی
بازی درمانی، روشی درمانی است که از بازی برای کشف و مقابله با مسائل روانی استفاده می‌کند. اهمیت بازی درمانی بخصوص از این جهت مطرح است که به کودک کمک می‌کند احساساتی را که قادر به بیانشان نیست با درمانگر در میان بگذارد. به تشخیص درمانگر می‌توان آن را به تنهایی، به ویژه برای کودکان، یا همراه با سایر درمان‌ها و داروها استفاده کرد. برای بهره‌مندی از بهترین نتیجه از این نوع درمان، به دنبال یک متخصص سلامت روان دارای مجوز با تجربه در این نوع درمان باشید. ما در ماروم متخصصین با تجربه‌ای داریم که می‌توانند به شما و فرزندتان در حل مشکلات کمک کنند.
معرفی نویسنده: پریسا ایازی
من کارشناسی روانشناسی بالینی و کارشناسی ارشد رو روانشناسی عمومی خوندم. علاقمند به حوزه مدیریت استرس و مراقبه هستم.
حدود ۱۵ سال سابقه کار در زمینه آموزش و کاربرد انواع تکنیکهای ریلکسیشن،مدیتیشن و مایندفولنس دارم.
در حال حاضر به عنوان درمانگر در زمینه‌‌های درمان انواع اختلالات اضطرابی، مشاوره نوجوان و بهبود روابط والدین و فرزند، مشاوره پیش از ازدواج فعال هستم.
No comment